พระกวีนิพนธ์ฯ/เรื่อง 4
สารบัญ
- กลอนจารึกลับแลไฟ
- พระนิพนธ์ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ
- พระนิพนธ์สำหรับพระองค์เอง เพื่อเฉลิมพระเกียรติรัชกาลที่ 1
- พระนิพธ์สำหรับเจ้าจอมมารดาชุ่มในรัชกาลที่ 4 เพื่อเฉลิมพระเกียรติเจ้าแม่วัดดุสิต
- พระนิพธ์สำหรับหม่อมเฉื่อย เพื่อเฉลิมเกียรติท้าวเทพกระษัตรี
- พระนิพธ์สำหรับสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอฯ กรมหลวงวิสุทธิกระษัตริย์
- พระนิพธ์สำหรับเจ้าจอมมารดาแล เพื่อเฉลิมเกียรติพระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ)
- พระนิพธ์สำหรับคุณหญิงเลื่อม มนตรีสุริยวงศ์ เพื่อเฉลิมเกียรติพระยาวิชิตสงคราม (ทัต)
- พระนิพนธ์ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ
คำอธิบาย เนื่องไนงานรัชดาภิเษก ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชชกาลที่ 5 เสด็จดำรงราชสมบัติมาได้ครบ 25 ปี อันเป็นเวลาครบเสี้ยวศตวรรษ จึงมีการพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลตามคตินิยม ในงานภาคต้น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให่มีงานและแต่งลับแลไฟอุทิศแด่บรรพบุรุษนารีผู้มีคุณูประการแด่บ้านเมืองมาแต่ปางก่อนที่พระราชวังบางปอินเมื่อปลายเดือนกันยายน พ.ศ. 2436 เสด็จพ่อทรงแต่งโคลงติดลับแลของพระองค์เอง และมีผู้ขอให้ทรงแต่งประทานด้วย ดังต่อไปนี้
เมื่องานรัชดาภิเษกในรัชชกาลที่ 5 ร.ศ. 112
ของพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ
เฉลิมพระเกียรติยศ
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
| 1 ประทีปอุทิศเบื้อง | บัวบาท | |
| สมเด็จบรมนาถพุทธ | ยอดฟ้า | |
| องค์ปฐมบรมราช | วงศ์จัก กรีแฮ | |
| สืบพระวงศ์มาห้า | รัชชได้ผดุงสยาม ฯ | |
| 2 บ้านเมืองเรืองรุ่งพ้น | ภาคสมัย อื่นเอย | |
| เจริญเกียรติเกริกนามไทย | ทั่วหล้า | |
| พระนครเพิ่มพูนไพ | บูลย์สมบัติ | |
| ต่างประเทศมาค้า | แข่งให้ไทยเกษม ฯ | |
| 3 เจริญสุขทุกทั่วหน้า | ชนนิกร | |
| เพราะพระเดชอดิศร | ปกเกล้า | |
| ปานประหนึ่งว่าบิดร | ถนอมบุตร | |
| เพียรเพิ่มสุขปลดเศร้า | สิ่งร้ายขยายเข็ญ ฯ | |
| 4 เป็นราชนิติฉนี้ | ในพระวงศ์ | |
| ทรงสืบสันตติพงศ์ | ผ่านฟ้า | |
| บัดนี้พระเบญจองค์ | เกศกษัตริย์ | |
| ผ่านภพครบยี่สิบห้า | ศกได้โดยประมวญ ฯ | |
| 5 ถึงอภิลักขิตเสี้ยว | ศตพรรษ | |
| อดีตราชมีเสมอรัชช์ | แต่เก้า | |
| ลุลาภราชสมบัติ | ยืนเนื่อง นานแฮ | |
| ปราโมทย์จึงโปรดเกล้า | สั่งตั้งการฉลอง ฯ | |
| 6 ทรงคำนึงถึงพระผู้ | ไปยกา ธิราชแฮ | |
| กู้ชาติราชวงศา | สฤษดิ์ตั้ง | |
| พระเดชพระคุณหา | ใดเปรียบ ไม่เลย | |
| ควนสถิตย์เป็นนิตย์ทั้ง | ทั่วด้านแดนไทย ฯ | |
| 7 พระโองการตรัสให้แต่ง | ชวาลา | |
| ปรุงประดับพวงผกา | กลิ่นเกลี้ยง | |
| ทรงอุทิศบูชา | เฉลิมเกียรติ ถวายแฮ | |
| สนองพระคุณพระเลี้ยง | โลกให้ไทยเกษม ฯ | |
| 8 ขออำนาจราชกิจเกื้อ | พิธีการ | |
| อาทิคือศีลทาน | ท่านตั้ง | |
| อีกพระอภินิหาร | อดีตราช | |
| ความรักภักดีทั้ง | แห่งข้าฝ่าลออง ฯ | |
| 9 จงนำสัมฤทธิ์พร้อม | ศุภผล | |
| แด่พระจอมภูวดล | ดิลกหล้า | |
| เสวยสวัสดิมงคล | เกษมสุข เสมอเทอญ | |
| เจริญพระชนม์อยู่ช้า | ร่วมร้อยพรรษกาล ฯ |
ของเจ้าจอมมารดาชุ่ม รัชชกาลที่ 4
เฉลิมพระเกียรติเจ้าแม่วัดดุสิต
| 16 | ||
| ประทีปอุทิศเฉลิม | พระเกียรติเพิ่มเติม | |
| เจ้าแมาวัดดุสิตโดยหมาย | ||
| ท่านคือพระนมพระนารายณ์ | โกษาสองนาย | |
| ก็บุตรพระแม่มีคุณ | ||
| พระเกษียรเพียรเลี้ยงสามดรุณ | สามเลิศลือบุญ | |
| ละอย่างละอย่างต่างกัน | ||
| หนึ่งได้ครอบครองมไหศวรรย์ | หนึ่งนายกอัน | |
| อริระย่อยอมหนี | ||
| หนึ่งเป็นทูตาธิบดี | เจริญราชไมตรี | |
| ยุโรปให้ก้องเกียรติไทย | ||
| จะหาคู่เปรียบเทียบใคร | ที่จะอุปมัย | |
| เหมือนหย่างพระแม่ห่อนเห็น ฯ | ||
ของหม่อมเฉื่อยในกรมหมื่นดำรงราชานุภาพ
เฉลิมพระเกียรติท้าวเทพสตรี
| 1 คราวพม่ามาติดตั้ง | ตีถลาง | |
| ไทยวิบัติขัดทาง | รบเร้า | |
| เพราะเหตุพระยาวาง | วายชีพ | |
| หากท่านผู้หญิงกล้า | ออกสู้ต่างผัว ฯ | |
| 2 มีชัยไทยชนะด้วย | หญิงดี แม่เอย | |
| บรมนาถราชจักรี | จึ่งตั้ง | |
| เปนท้าวเทพสตรี | ตราชอบ ไว้แฮ | |
| เชิดชื่อลือเกียรติทั้ง | ปักษ์ใต้ฝ่ายเหนือ ฯ |
ของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน
เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ
เจ้าฟ้ากรมหลวงวิสุทธิกษัตรีย์
| 11 | ||
| แสงโคมจะส่องหา | ทูลหม่อมอาพระองค์หญิง | |
| ห่อนเห็นพระองค์จริง | แต่พระเกียรติพระนามยล | |
| สมเด็จขนิษฐา | เจ้าฟ้าจันทรมณฑล | |
| สิริสร้อยธโสภณ | วรภาคะวดี | |
| กรมหลวงธิราชตั้ง | นามวิสุทธิกษัตรีย์ | |
| หากคงพระชนม์มี | จะแสนรักเราหลานหลาน ฯ |
ของเจ้าจอมมารดาแล
เฉลิมเกียรติพระยาอัพพันตริกามาตย์ (ดิส)
| พระยาข้าเก่าเบื้อง | บัวบาท | |
| สมเด็จมกุฎราช | ร่มเกล้า | |
| อัพภันตริกามาตย์ | ดิศชื่อ เดิมแฮ | |
| พระโปรดประมวญเข้า | พวกผู้ภักดี ฯ |
ของคุนหยิงเลื่อม มนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม บุนนาค)
เฉลิมเกียรติพระยาวิชิตสงคราม (ทัต)
จางวางเมืองภูเก็ต
| 1 เมืองถลางข้างด้านปละ | วันเอาะ | |
| ภูเก็ตเป็นบ้านเนาะ | รกร้าง | |
| เดิมหลวงมหาดไทยเสาะ | หาที่ เหมืองแฮ | |
| พบแร่เรียกลูกจ้าง | จัดตั้งทำเหมือง ฯ | |
| 2 ไป่นานการเติบตั้ง | เมืองตึก เต็มแฮ | |
| จ้องแจกแจกอึกทึก | ค่ำเช้า | |
| เภาไฟรถม้าคึก | คับคั่ง | |
| จึงโปรดให้เปนเจ้า | บุรขึ้นกรุงศรี ฯ | |
| 3 แล้วเลื่อนเกียรติยศทั้ง | ประทานนาม | |
| พระยาวิชิตสงคราม | โปรดตั้ง | |
| พานทองและตราความ | ชอบพระราช ทานแฮ | |
| ตำแหน่งจางวางรั้ง | ทั่วแคว้นแดนถลาง |