๖. สายบุรี ๗. หนองจิก มีพระยาเมืองปกครองขึ้นต่อเมืองสงขลามาจนถึงรัชชกาลที่ ๕ โปรดให้จัดการปกครองเป็นมณฑลเทศาภิบาล แต่เมืองบางเมืองที่มีเชื้อสายเจ้านายเก่า ๆ ปกครองอยู่ เช่น หัวเมืองในมณฑลภาคพายัพบ้าง มณฑลภาคอีสานบ้าง มณฑลปักษ์ใต้บ้าง ได้จัดการปกครองเป็นบริเวณ เชื้อสายเจ้านายเก่า ๆ เป็นผู้ปกครองเมือง และตั้งข้าหลวงประจำจังหวัดเป็นผู้ทำงานแทนผู้ครองเมือง เมืองปัตตานีที่ได้แยกเป็น ๗ หัวเมืองก็ได้จัดการปกครองเป็นบริเวณ เรียกว่า บริเวณ ๗ หัวเมือง ขึ้นต่อข้าหลวงใหญ่มณฑลนครศรีธรรมราช ต่อมาถึง พ.ศ. ๒๔๔๙ จึงให้ตั้งบริเวณ ๗ หัวเมืองนั้นเป็นมณฑลปัตตานี และให้มีจังหวัดเพียง ๔ จังหวัด คือ รวมเมืองปัตตานี เมืองหนอกจิก และเมืองยะหริ่ง เข้าเป็นเมืองปัตตานี รวมเมืองยะลากับเมืองราห์มันเข้าเป็นเมืองยะลา ส่วนเมืองระแงะกับเมืองสายบุรีคงอยู่ตามเดิมจนถึง พ.ศ. ๒๔๗๕ จึงยุบเมืองสายบุรีเป็นเมืองตะลุบัน ขึ้นจังหวัดปัตตานี และแบ่งท้องที่ไปขึ้นจังหวัดนราธิวาส (เมืองระแงเดิม) บ้าง.
ตัวเมืองปัตตานี เดิมตั้งอยู่บ้านมะนา ซึ่งบัดนี้เป็นตำบลบานา ขึ้นอำเภอสบารัง ยังมีป่าช้าเก่า ๆ ปรากฏอยู่.
ตั้งขึ้นในรัชชกาลที่ ๓ มีโบราณวัตถุ คือ กำแพงเมืองเก่า
