ปกครองก็ล้วนหยู่ไนพวกกุตถัง เมื่อฉันผ่านไปเขาเล่าไห้ฟังว่า เมื่อเร็ว ๆ นั้น มีชายหนุ่มคนหนึ่งแต่งงานได้ไม่ช้าปรากตว่าเปนโรคกุตถัง เจ้าตัวกลัวโรคจะติดเมียเตรียมจะทิ้งมาแต่ตัว แต่เมียรักผัวสิ้นกลัวโรคกุตถังตามมาหยู่ด้วย ได้ฟังก็นึกสงสาร แต่หมอฝรั่งผู้เชี่ยวชาญการรักสาโรคกุตถัง เขาว่าโรคนั้นไม่ติดคนที่พ้องพานไปทุกคน แม้ลูกของคนกุตถังก็มีเชื้อโรคติดตัวมาแต่บางคน ที่เปนปรกติไปจนตลอดชีวิตก็มี
คนคิดผิด
เมื่อฉันผ่านไปไนแขวงเมืองกุมพวาปี ถึงตำบนบ้านสองเปลือย ผู้นำทางเขาบอกว่าไนตำบนนั้นมีพวก "ลาว" (ไทยลานช้าง) ชาวเมืองนครนายกที่อพยพกลับมาจากเวียงจันท์ แต่หมดกำลังไม่สามาถจะลงไปไห้ถึงเมืองนครนายกได้ ยังต้องตั้งทำมาหากินหยู่ที่บ้านสองเปลือยหลายครัว ฉันได้ยินแทบจะออกปากว่า "สมน้ำหน้า" แต่หากละอายไจด้วยความสงสาร เพราะฉันเคยรู้เรื่องของคนพวกนั้นมาแต่ต้น ด้วยไนหนังสือสัญญาที่ไทยทำกับฝรั่งเสสเมื่อ ร.ส. 112 (พ.ส. 2436) มีความข้อหนึ่ง ว่า "ถ้าลาวเชื้อสายของชาวเวียงจันท์ที่ไทยกวาดเปนชเลยมา (เมื่อรัชกาลที่ 3) หยากจะกลับไปบ้านเมืองเดิม รัถบาลไทยจะยอมไห้ไปไม่ขัดขวาง" ดังนี้ แต่แรกไม่มีไครหยากไป ต่อมาฝรั่งเสสแต่งไห้กรมการชาวเมืองเวียงจันท์คนหนึ่ง เปนพระยา แต่ชื่อไรฉันลืมไปเสียแล้ว จะสมมตเรียกไนนิทานนี้ว่า "พระยาเมือง"
