สดวก เมื่อได้ฟังเขาชี้แจงก็เข้าไจว่าเพราะเหตุไดแม่น้ำโขงจึงเป็นป่าเปลี่ยวโดยมาก
สังเกตดูเรือที่ไช้กันไนแม่น้ำโขงก็ผิดกับแม่น้ำอื่น ด้วยชาวเมืองไช้กันแต่เรือพายหย่างขุดมาดไม้ต้นเดียว มีทุกขนาดตั้งเเต่เรือยาวสำหรับเจ้าบ้านภารเมืองลงมาจนเรือคอนขนาดเล็กที่ชาวบ้านไช้ ล้วนเป็นเรือขุดมาดไม้ต้นเดียวทั้งนั้น ไม่เห็นไช้เรือต่อเช่นเรือสำปั้นหรือเรือมาดขึ้นกะดานเช่นเรือพายม้า เรือแจวและเรือแล่นไบก็ไม่เห็นมีไนแม่น้ำโขง ถ้าชาวเมืองจะทำเรือต่อหรือเรือมาดขึ้นกะดานไช้ ดูก็จะไม่ยากอันได ที่ไม่ทำเห็นจะเป็นเพราะเรือหย่างอื่นไช้ไนแม่น้ำโขงตอนนั้นไม่ได้สดวก จึงไช้แต่เรือขุดมาด การขนสินค้าทางแม่น้ำโขง เห็นเอาเรือขุดมาด 2 ลำผูกขนานกันทำแคร่และประทุนครอบเป็นที่บันทุกสินค้าหย่างหนึ่ง อีกหย่างหนึ่งทำแพไม้ไผ่ผูกเป็นรูปหัวแหลมท้ายแหลมมีประทุนตลอดแพ เว้นแต่ตอนหัวกับตอนท้าย กับมีทางเดินได้รอบประทุนสำหรับคนถ่อค้ำคัดแพไห้ตรงทาง และมีเสากะโดงผูกกังหันสำหรับสังเกตทางลมด้วยทุกแพ น่าจะไช้ได้แต่ขาล่องทั้งเรือมาดและแพ ขาขึ้นเขาจะขนสินค้าไปทางน้ำหย่างไรฉันไม่ได้เห็น
ฝรั่งเสสเอาเรือไฟขึ้นไปไช้ไนแม่น้ำโขงตอนนั้น นอกจากเรือไฟของรัถบาลที่มาส่งฉัน ฉันได้เห็นเรือไฟบริสัทฝรั่งเสสรับจ้างส่งคนโดยสารและสินค้ามี 2 ลำ เป็นเรือดาดฟ้าสองชั้นยาวราวสัก 15 วา ขึ้นล่องไนระหว่างเมืองสุวรรนเขตกับเมืองเวียงจันทน์สัปดาห์ละครั้งหนึ่ง
