สมเด็จพระนเรศวรเสด็จยกกองทัพหลวงขึ้นไปตีเมืองหงษาวดีครั้งที่ ๒ เมื่อณวัน ๕ ๑๑ ฯ ๑ ค่ำ ปีกุญ จุลศักราช ๙๖๑ พ.ศ. ๒๑๔๒ เรื่องการสงครามคราวนี้ สมเด็จพระนเรศวรทรงพระราชดำริห์ว่า คราวก่อน ยกจู่ขึ้นไปตีเมืองหงษาวดีไม่สำเร็จ คราวนี้ จะคิดทำการแรมปี จึงให้เจ้าพระยาจักรียกล่วงน่าไปตั้งทำนาสะสมเสบียงอาหารไว้ที่เมืองเมาะตมะปี ๑ ก่อน ในระหว่างนั้น ให้เจ้าพระยาจักรีเกลี้ยกล่อมหัวเมืองมอญทั้งปวงไปด้วย ความปรากฎในหนังสือพระราชพงษาวดารว่า หัวเมืองมอญข้างใต้มายอมสามิภักดิ์เข้ากับไทยโดยมาก มีเมืองที่สำคัญนอกจากหัวเมืองมอญ ๒ เมือง คือ เมืองตองอู แลเมืองยะไข่ ทั้ง ๒ เมืองนี้มีเรื่องราวต่างกัน พระเจ้าตองอูเปนน้องยาเธอของพระเจ้าหงษาวดีไชยสิงห์ คิดจะตั้งตัวเปนใหญ่แต่ไม่ออกน่า ไม่แข็งเมืองเอาพระเจ้าหงษาวดี เปนแต่ลอบมาบอกสามิภักดิ์ต่อไทย ส่วนเมืองยะไข่นั้นเปนเมืองต่างชาติต่างภาษา อยู่ริมทเลข้างฝ่ายใต้ เวลานั้น เห็นพระเจ้าหงษาวดีหมดอำนาจลง พระเจ้ายะไข่ให้มายึดเอาเมืองซีเรียมซึ่งอยู่ปากน้ำเอราวดีข้างตวันตกไว้ หมายจะชิงเอาอาณาเขตร์ของพระเจ้าหงษาวดีเหมือนกัน แต่เมื่อได้ข่าวว่า สมเด็จพระนเรศวรจะยกกองทัพหลวงขึ้นไป เกรงพระ
