ผู้ที่รู้เห็นด้วยตนเองมาจดไว้ แต่เปนเรื่องเนื่องในพงษาวดารดังจะอธิบายโดยเฉภาะเรื่องต่อไปนี้ (๑) คำให้การจีนกั๊กเรื่องเมืองบาหลีนั้น คือเมื่อปีมเมียจุลศักราช ๑๒๐๘ พ.ศ. ๒๓๘๙ ในรัชกาลที่ ๓ พระยาสวัสดิวารีแต่งสำเภาให้จีนกั๊กเปนนายลำไปค้าขายที่เมืองบาหลี อยู่ข้างใต้ไม่ห่างเกาะชวา ทำนองจะไม่ใคร่มีเรือไทยได้ไปถึงเกาะบาหลีมาแต่ก่อน เมื่อจีนกั๊กกลับมาถึงกรุงเทพ ฯ จึงโปรดให้ถามคำให้การเพื่อจะได้ทรงทราบภูมิประเทศ แลการงานบ้านเมือง ตลอดจนระยะทางที่ไปมา แลมีข้อสำคัญอิกอย่าง ๑ ด้วยฝรั่งฮอลันดา ยกกองทัพเรือไปตีเมืองบาหลีเมื่อเวลาจีนกั๊กอยู่ที่นั่น จีนกั๊กเสมอเปน " สักขี " ในการสงครามนั้น จึงจดคำให้การไว้ในราชการ ถึงกระบวนถ้อยคำสำนวน แลข้อความในหนังสือคำให้การของจีนกั๊กเรื่องนี้ ควรนับว่าเปนหนังสือแต่งดีด้วย เพราะถ้อยคำสำนวนเข้าใจง่าย เรื่องราวก็เล่ากระจัดชัดเจนโดยซื่อตรงเปนหนังสือน่าอ่าน แลให้ความรู้ลักษณการค้าขายของไทยในสมัยนั้นเปนอย่างดี ตัวข้าพเจ้าเองแต่แรกสังเกตแต่ชื่อเรื่องที่เรียกว่า " คำให้การจีนกั๊ก " ก็นึกหมิ่นทอดทิ้งเสียเปนช้านาน ทีหลังอยากจะรู้ว่าเปนเรื่องอะไรจึงเรียกเอามาดู พอจับอ่านก็ชอบใจ อ่านเพลินไปจนจบเรื่องในพักเดียวทั้ง ๒ เล่มสมุดไทย แต่
