พยานเหล่านั้นจะไห้การตามตรง หรือไห้การเท็ด หรือมีเล่ห์กลอคติประการไดเคลือบแฝงหยู่ด้วย เรื่องบางชนิด ผู้แต่งอาสัยชื่อบุคคล สถานที่ วันเวลาไนประวัติสาตร แต่พรรนนาเหตุการน์ไปอีกหย่างหนึ่งต่างหากจากความจิง หรือพรรนนาไปไนทำนองเรื่องอ่านเล่น เรื่องชนิดนี้เปนเรื่องอิงประวัติสาสตร ฉนั้น หนังสือเล่มได แม้จะมีชื่อว่า ประวัติสาตร แต่ถ้ามีข้อความตอนไดซึ่งเปนไปในทางสมมติ ไม่ไช่ของจิงแล้ว ข้อความนั้นก็มีค่าแต่เพียงเปนเรื่องอิงประวัติสาตรเท่านั้น ตุลาการแห่งคดีประวัตสาตรจำต้องล้วงค้นชำระข้อเท็ดจิงไห้ขาวสอาด เมื่อข้อเท็ดจิงผิดพลาด การตัดสินคดีประวัติสาตร คือ การลงความเห็นว่า การกะทำนั้น ๆ ดีหรือไม่ มีประโยชน์หรือไม่มีประโยชน์ ก็ย่อมจะผิดพลาดไปทั้งหมด เมื่อฟังข้อเท็ดจิงได้โดยถูกต้องแน่แท้แล้ว การที่จะตัดสินคดีประวัติสาตรดังกล่าวแล้วก็จะเปนไปได้โดยถูกต้องสมควน ไม่มีการอุทธรน์ดีกาที่จะตัดสินกลับสัจโดยยุวชนรุ่นหลัง ทั้งนี้ ผู้สนไจไนวิชาประวัติสาตรย่อมเห็นประจักส์หยู่แล้วว่า หนังสือประวัติสาตรบางเล่มที่แต่งไว้ก่อน ๆ โดยอาสัยข้อเท็ดจิงที่ผิดพลาดต้องถูกแก้ไขไนชั้นหลัง ๆ นี้ก็มีหยู่ หนังสือพระราชพงสาวดารกรุงเก่าที่ได้พิมพ์โดยโรงพิมพ์หมอบรัดเลย์ หรือที่ได้พิมพ์ต่อ ๆ มาโดยอาสัยต้นฉบับจากหอสมุดซึ่งได้มาจากกรมราช
