เห็นได้ เมื่อก่อนกรุงสุโขทัยตั้งเป็นอิสสระนั้น เป็นเมืองของพวกขอมอยู่ตลอดไป ขอมตั้งเมืองละโว้เป็นราชธานี ๆ ของขอมอยู่ใกล้ ๆ กับกรุงศรีอยุธยา และข้อสำคัญอยู่ที่ว่า ผู้แต่งพงศาวดารไม่ได้สังเกตตรงที่เมืองอยุธยานั้นว่า เป็นประตูบ้านของกรุงสุโขทัย การตั้งเมืองที่อยุธยานั้นเป็นการจับประตูบ้านทีเดียว ฉะนั้น จึงไม่เป็นการเล็กน้อยเลย และไม่ใช่เป็นการที่ทำได้เร็ว เมืองอยุธยาเดิมเรียกว่า เมืองอโยธยา พิจารณาดูให้ละเอียดจะเห็นได้ว่า เมืองเดิมนี้ตั้งก่อนเมืองอู่ทองมาถึงหลายสิบปี คงเป็นที่ลุ่ม เป็นทำเลเรือ คงสังเกตได้ในพงศาวดารหลวงประเสริฐฯ ขึ้นต้นปูมวันสร้างพระเจ้าพนัญเชิงก่อนสร้างกรุงศรีอยุธยาหลายปี การสร้างพระโตเช่นนี้ คิดดูง่าย ๆ ก็จะเห็นว่า ต้องสร้างในที่ ๆ มีคนมาก ในพงศาวดารก็รับอยู่แล้วว่า เป็นเมืองอยู่ และว่า พระเจ้าอู่ทองมาอยู่ที่เวียงเหล็กวัดพุทไธศวรรย์ก่อน จับเค้าในพงศาวดารกรุงสุโขทัย ๆ นั้นมีอำนาจมากอยู่ในรัชกาลพระร่วง คือ พระเจ้ารามคำแหง รัชกาลเดียว ได้ละโว้อยุธยาลงไปจนนครศรีธรรมราชเป็นอาณาเขตต์ เสวยราชย์นานราว ๔๐ ปีจึงสวรรคต พระเจ้าเลอไทยได้รับรัชทายาท อำนาจเสื่อม เมื่องมอญเป็นขบถ พงศาวดารพะม่าว่า ทางกรุงสุโขทัยปราบก็ปราบไม่ลง พวกพระเจ้าราชาธิราชตั้งตัวขึ้นเป็นใหญ่เป็นอิสสระแต่นั้นมา ในเวลาที่เมืองสุโขทัยเสื่อมอำนาจนั้นเอง พวกใต้ คือ พวกละโว้ราชธานีขอมแต่เป็นของไทย คือ คนไทยอยู่ เป็นพวกเดียวกับอยุธยา ได้พยายามตั้งเมืองอยุธยาขึ้น ได้เค้าในพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า เจ้าเมืองอู่ทองนี้ไม่ใช่เชื้อวงศ์อู่ทอง แต่เป็นเขย ในพงศาวดารเหนือว่าเป็นลูกเศรษฐีนั้นไม่จริง เข้าใจว่า พระเจ้าอู่ทองคงเป็นเชื้อทางละโว้ ไปเป็นเขยเมืองอู่ทอง และคบคิดกับพระยาอู่ทองตั้งเป็นอิสสระ ไม่ช้าทางกรุงสุโขทัยพระยาเลอไทยก็สวรรคต พระยาลือไทยมหาราชได้ราชสมบัติ จะ
