ใบบอกหัวเมืองกราบทูลก็กลายเป็นแต่อย่างพิธีเพื่อรักษาขนบธรรมเนียมเดิมไว้ อ่านกราบทูลแต่ใบบอกราชการอย่างจืด ๆ เช่น ข่าวโจรผู้ร้าย หรือรายงานน้ำฝนต้นข้าว เป็นต้น เหมือนกันทั้งกระทรวงมหาดไทย และกลาโหม กรมท่า ส่วนราชการที่เคยทำจดหมายบันทึกทูลเกล้าฯ ถวาย ถึงตอนนี้ กระทรวงกลาโหม กรมท่า เปลี่ยนเป็นกราบทูลด้วยจดหมายเขียนกระดาษฝรั่ง แต่กระทรวงมหาดไทยคงเขียนในสมุดดำอยู่ตามประเพณีเดิม จึงแปลกกับกระทรวงอื่นมีอยู่แต่กระทรวงเดียว จนในกรมราชเลขาธิการเรียกว่า หีบขนมปังของกระทรวงมหาดไทย เพราะห่อสมุดซึ่งส่งเข้าไปถวายได้ขนาดกับหีบขนมปังที่ขายในท้องตลาด ใช่แต่เท่านั้น ความที่เขียนในบันทึกก็คงเป็นอยู่เหมือนใบบอกเช่นอ่านกราบทูลในท้องพระโรงแต่โบราณ ก็กลายเป็นขอเรียนพระราชปฏิบัติเหมือนอย่างทูลถามว่า จะโปรดให้ทำอย่างไรไปทุกเรื่อง จนพระเจ้าอยู่หัวตรัสบ่นว่า กระทรวงมหาดไทยกลายเป็นกรมไปรษณีย์ไปเสียแล้ว มีราชการอะไรก็เกณฑ์ให้ทรงพระราชดำริวินิจฉัยเสียทั้งนั้น ไม่ช่วยคิดอ่านบ้างเลย แต่ก็ไม่ตรัสสั่งให้แก้ไขอย่างไร คงเป็นเพราะทรงพระราชดำริเป็นยุติแล้วว่า จะหาคนสมัยใหม่เป็นเสนาบดีให้ฟื้นราชการมหาดไทยทั้งกระทรวงทีเดียว
๓
เมื่อแรกข้าพเจ้าเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ดูเหมือนคนทั้งหลายทั้งที่อยู่ในกระทรวงมหาดไทยและอยู่นอกกระทรวงมหาดไทยจะคอยดูกันมากว่า ข้าพเจ้าจะไปทำอย่างไร บางทีจะมีมากที่คาดกันว่า พอ
