ตั้งแต่แรกที่เรียบเรียงและนำลงพิมพ์ในสตรีสาร ก็ได้มีผู้ให้ข้อสังเกตและสงสัยว่า เป็นการสมควรอย่างไรที่ผู้เรียบเรียงได้รวมรัฐบาล ๒๗ ชุดที่ผ่านไปแล้วเป็นยุคหนึ่ง ข้อนี้ยากที่จะอธิบายได้โดยย่อ แต่อาจกล่าวได้โดยรวมความว่า ความมุ่งหมาย สภาพการณ์ และพฤติการณ์ของคณะราษฎร ตั้งแต่เริ่มก่อการเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ จนดับสนิทเมื่อ ๑๖ กันยายน ๒๕๐๐ นั้น ต่างกับความมุ่งหมาย สภาพการณ์ และพฤติการณ์ของคณะรัฐประหาร ๑๖ กันยายน ในสาระสำคัญ คือ คณะราษฎรจูงความคิดเห็นของประชาชนไปสู่การปฏิวัติ แต่คณะรัฐประหาร ๑๖ กันยายน ต้องลงมือปฏิบัติการด้วยอำนาจผลักดันของประชาชน อันสอดคล้ิงกับหิริโอตตัปปะในจิตใจของผู้ร่วมกระทำรัฐประหาร อย่างไรก็ดี ความคิดเห็นเช่นนี้นับว่า หมิ่นต่อข้อเท็จจริงที่ไม่อาจล่วงรู้ได้เป็นอันมาก แต่เมื่อได้ปรากฏการปฏิวัติย้ำอีกเมื่อ ๒๐ ตุลาคม ๒๕๐๑ ซึ่งรัฐบาลคณะปฏิวัติได้ปฏิบัติงานมาอย่างไร ย่อมเห็นกันได้แล้ว เช่นนี้ ก็เป็นอันว่า ความคิดเห็นของผู้เรียบเรียงที่ได้จัดรัฐบาลทั้ง ๒๗ ชุดไว้เป็นยุคหนึ่งดั่งได้กล่าวไว้แล้วนั้น คงมีส่วนที่ถูกต้องพอสมควร
ขอขอบคุณมิตรสหายที่ได้ช่วยเหลือ เช่น การสร้างรูปปก และแนะนำข้อเท็จจริงในการประกอบเนื้อความของเรื่องนี้ และขอขอบคุณคุณนิลวรรณ ปิ่นทอง ที่ให้โอกาสลงพิมพ์เผยแพร่ในหนังสือพิมพ์สตรีสารเป็นลำดับแรก และช่วยให้ความสำเร็จในการจัดพิมพ์ครั้งนี้ ขอขอบคุณท่านผู้อ่าน ขอให้มีความสุขความเจริญทั่วกัน
- ดำริห์ ปัทมะศิริ
- ธันวาคม ๒๕๐๓
