อรรถกถา เหตุสูตร
- ๗. อรรถกถาเหตุสูตรที่ ๗
- บทว่า ปจฺจโย ในบทนี้ว่า นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย เป็นไวพจน์
ของเหตุนั่นเอง.
- อเหตุกวาทีบุคคล พากันปฏิเสธปัจจัยแห่งความเศร้าหมองแห่ง
สังกิเลสธรรมทั้งหลาย มีกายทุจริตเป็นต้น และปัจจัยแห่งความบริสุทธิ์
แห่งโวทานธรรมทั้งหลาย มีกายสุจริตเป็นต้น ด้วยบททั้งสอง (นตฺถิ
เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย).
- สัตว์ทั้งหลายเหล่านี้ ดำรงอยู่ในพลังของตนอันใด แล้วจึงบรรลุ
ถึงความเป็นเทวดาบ้าง ความเป็นมารบ้าง ความเป็นพรหมบ้าง
สาวกโพธิญาณบ้าง พระสัพพัญญุตญาณบ้าง อเหตุกวาทีบุคคล
ปฏิเสธพลังนั้น ด้วยบทว่า นตฺถิ พลํ.
- บทอื่นทั้งหมดมีอาทิคือ นตฺถิ วิริยํ เป็นไวพจน์ของกันและกัน
ทั้งนั้น แต่บทเหล่านี้ที่จัดแยกกันไว้ต่างหาก ก็โดยจะปฏิเสธคำพูดที่
เป็นไปอย่างนี้ว่า ผลนี้พึงบรรลุได้ด้วยความเพียรนั้น ผลนี้พึงบรรลุด้วย
เรี่ยวแรงของบุรุษ ผลนี้พึงบรรลุด้วยความบากบั่นของบุรุษ.
- อเหตุกวาทีบุคคล หมายถึงสัตว์ทั้งหลายไม่มีเหลือหลอ มี อูฐ
โค และฬาเป็นต้น ด้วยบทว่า สพฺเพ สตฺตา.
- อเหตุกวาทีบุคคล กล่าวว่า สพฺเพ ปาณา ด้วยอำนาจจุดมุ่งหมาย
มีอาทิคือ สัตว์มีอินทรีย์อย่างเดียวกัน.
- อเหตุกวาทีบุคคล กล่าวว่า สพฺเพ ภูตา หมายเอาสัตว์ทั้งหลายที่
เกิดแล้วในกระเปาะฟองไข่ และมดลูก.
- อเหตุกวาทีบุคคล กล่าวว่า สพฺเพ ชีวา หมายเอา พืชทั้งหลาย
มีข้าวสาลี ข้าวเหนียว และข้าวละมานเป็นต้น
- อธิบายว่า ในสิ่งที่มีชีวิตเหล่านั้น พืชเหล่านั้นที่สำคัญกันว่า
เป็นชีวะ เพราะความที่มันงอกขึ้นได้.
- บทว่า อวสา อพลา อวิริยา ความว่า สิ่งที่มีชีวิตเหล่านั้น
ไม่มีอำนาจ พลัง หรือ วิริยะของตนเอง.
- ในบทว่า นิจติสงฺคติภาวปริณตา นี้ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ :-
- บทว่า นิยติ ได้แก่ ความเป็นผู้มีโชคดีและโชคร้าย.
- บทว่า สงฺคติ ได้แก่ การไปในอภิชาติ (กำเนิด) นั้นๆ บรรดา
อภิชาติ ๖ อย่าง.
- บทว่า ภาโว ได้แก่ สภาวะนั่นเอง.
- สิ่งที่มีชีวิตทั้งหลาย แปรปรวนไป คือถึงภาวะนานาประการ
ตามสภาพแห่งความมีโชคดี และโชคร้าย และสภาพแห่งการไป
(ในอภิชาติต่างๆ). แท้จริง อเหตุกวาทีบุคคลแสดงว่า ผู้ใดจะต้องเป็นไป
อย่างใด ผู้นั้นก็จะต้องเป็นไปอย่างนั้นทีเดียว (แต่) ผู้ใดจะไม่เป็นไป
อย่างใด ผู้นั้นก็จะไม่เป็นอย่างนั้น แน่นอน.
- ด้วยบทวา ฉเสฺววาภิชาตีสุ อเหตุกวาทีบุคคลแสดงว่า สิ่งที่มี
ชีวิตทั้งหลาย ดำรงชีวิต เสวยสุขและทุกข์อยู่ในอภิชาติ ๖ เท่านั้น
ไม่มีถูมิสำหรับเสวยสุขและทุกข์แห่งอื่น.
- จบ อรรถกถาเหตุสูตร
