ทุกัมมานิกชาดก

เรื่องทุกัมมานิกชาดก พระโพธิสัตว์เกิดเป็นบุตรกุฎุมพีอยู่ในชนบทในนครพาราณสี มีชื่อว่าทุกัมมานิกะ ก่อนตายบิดาได้สอนไว้ว่า ห้ามนำเอาหญิงที่มีผัว ๓ คนแล้วมาเป็นภรรยา ห้ามคบเป็นเพื่อนกับบุรุษที่บวชสึก ๓ หนแล้ว และห้ามอยู่รับใช้พระราชาที่ตัดสินคดีที่ยังไม่ได้ทำการวินิจฉัยให้ดีก่อน ต่อมาพระโพธิสัตว์เมื่อจะทดลองคำสอนของบิดา จึงได้คบกับหญิงคนหนึ่งที่เคยมีผัวมา ๓ คนแล้วเป็นภรรยา และได้คบกับบุรุษที่บวชแล้วสึก ๓ หนเป็นเพื่อน เมื่อจะลองใจภรรยา พระโพธิสัตว์จึงไปนำเอาหงส์ทองของพระราชามาขังไว้ในหลุมใต้ดินเอากระเบื้องปิดไว้ทำเป็นช่องพอหายใจได้ แล้วเอาหงส์ตัวอื่นมาทำเป็นอาหารไว้รอภรรยา พอภรรยากลับมา จึงแกล้งพูดว่า ตนได้นำเอาหงส์ทองของพระราชามาฆ่าทำอาหาร ต่อมาพระราชาจึงประกาศให้ประชาชนทราบว่าหงส์ของพระองค์หายไป ถ้าใครจับขโมยได้จะได้รับพระราชทานกหาปณะ ๑,๐๐๐ ภรรยาของทุกัมมานิกะอยากได้ทรัพย์ พร้อมกับตัวเองก็มีใจให้กับชายอื่นอยู่ จึงไปบอกพวกอำมาตย์ว่า ตนเองรู้จักคนขโมยหงส์ของพระราชาแล้วรับเอากหาปณะไป พวกอำมาตย์ไปจับตัวพระโพธิสัตว์มาแสดงแก่พระราชา ในขณะที่ถูกทหารจองจำมานั้น เพื่อของพระโพธิสัตว์ที่เคยบวชแล้วสึก ๓ หนก็มาเป็นเข้าก็ไม่มีความปรานี กลับอ้อนวอนขอเสื้อผ้าของทุกัมมานิกะ พระโพธิสัตว์ก็ให้ เมื่อพวกอำมาตย์นำไปถึงท้องพระโรง พระราชาทอดพระเนตรเห็นจับรับสั่งให้เอาไปฆ่าเสียนอกพระนคร ในตอนนั้นเป็นเวลาเย็น ทหารผู้รักษาประตูจึงไม่เปิดประตูให้และติเตียนพระราชาว่า เป็นคนสะเพร่า ยังไม่ได้วินิจฉัยไต่ส่วนความจริงก็สั่งให้นำคนไปฆ่าเสียแล้ว จากนั้นจึงเล่านิทานให้พวกอำมาตยืฟัง นายประตูทั้ง ๔ ทิศก็พูดทำนองเดียวกันจนสว่าง พระราชาทอดพระเนตรเห็นว่าพวกอำมาตย์ยังไม่ได้นำคนร้ายไปฆ่าจึงตรัสเรียกมาสอบถามถึงสาเหตุแล้วได้สอบถามทุกัมมานิกะว่า ทำไมจึงฆ่าหงส์ของพระองค์ ทุกัมมานิกะทูลตอบว่าไม่ได้ฆ่า แล้วบอกความจริงทุกอย่างให้ทรงทราบ เมื่อพระราชาทรงทราบความจริงแล้วทรงขอให้ทุกัมมานิกะอยู่รับใช้ในพระราชวัง แต่ทุกัมมานิกะไม่อยู่โดยให้เหตุผลว่า กลัวจะถูกพระราชาสั่งฆ่าอีกเพราะที่ผ่านมาพระราชายังไม่ได้ไต่สวนสอบถามความผิดถูกก็สั่งให้เอาไปประหารเสียแล้ว