ธรรมโสณฑกชาดก

เรื่องพระเจ้าธรรมโสณฑกราช เป็นเรื่องเกี่ยวกับพระเจ้าธรรมโสณฑกราชดำริอยากฟังธรรมว่า ถ้าประเทศในมณฑลแว่นแคว้นของเราปราศจากธรรมแล้วก็ไม่มีความหมายอะไร จึงให้ตีกลองประกาศผาผู้รู้ธรรรมและสามารถแสดงธรรมได้ โดยจะพระราชทานทรัพย์จำนวน ๑,๐๐๐ ตำลึงเป็นเครื่องบรรณาการ เมื่อไม่ได้ผู้แสดงธรรมจึงเพิ่มทรัพย์ขึ้นตามลำดับคือ ๒,๐๐๐ ตำลึง ๓,๐๐๐ ตำลึง ๔,๐๐๐ ตำลึง จนถึงพันโกฏิตำลึง และเศวรฉัตรและตัวของพระองค์เอง ก็ยังไม่มีใครจะสามารถแสดงธรรมได้ พระองค์จึงสละราชสมบัติให้แก่อุปราชแล้วเข้าไปสู่ป่าเพื่อแสวงหาผู้แสดงธรรม ขณะที่พระเจ้าธรรมโสณฑกราชเสด็จเข้าไปในป่านั้นอาสนะของท้าวสักกเทวราชก็แสดงอาการร้อน เมื่อท้าวสักกะตรวจดูรู้สาเหตุแล้วจึงดำริว่าจะทำให้พระเจ้าธรรมโสณฑกราชมีความเบื่อหน่ายในสรีรร่างกายว่ามีแต่ชาติชราพยาธิมรณะเบียดเบียน ให้เห็นเป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงมีความแปรปรวนไปอยู่เป็นนิตย์แล้วจึงจะแสดงธรรมให้ฟัง จึงได้แปลงเพศเป็นยักษ์มายืนอยู่ตรงหน้าของพระเจ้าธรรมโสณฑกราช พระเจ้าธรรมโสณฑกราช เมื่อเห็นยักษ์ไม่สะดุ้งกลัวเดินเข้าไปใกล้แล้วถามว่าท่านสามารถแสดงธรรมให้ข้าพเจ้าฟังได้ไหม ยักษ์แปลงจึงตอบว่า ได้แต่ต้องให้กินเนื้อของท่านก่อนเพราะมีความหิวมา พระเจ้าธรรมโสณฑกราชจึงตอบว่า ถ้าท่านกินเนื้อของเราแล้วใครจะฟังธรรมของท่าน การฟังธรรมเป็นลากของเรา การได้กินเนื้อของเราเป็นลาภของท่าน ท่านจงทำให้เกิดประโยชน์ทั้งสองฝ่ายเถิด ยักษ์แปลงจึงได้เนรมิตภูเขาขึ้นให้พระเจ้าธรรมโสณฑกราชขึ้นไป แล้วกระโดดลงมาให้ตรงปากของเขาๆ จะแสดงธรรมให้ฟังในขณะที่พระเจ้าธรรมโสณฑกราชอยู่ในอากาศนั่นเอง เมื่อตกลงกันแล้วพระเจ้าธรรมโสณฑกราชจึงขึ้นไปบนภูเชากระโดดลงมา ยักษ์ไม่สามารถจะทรงอยู่ในเพศยักษ์ได้ จึงแสดงตนเป็นท้าวสักกะเหาะขึ้นไปรับเอาพระเจ้าธรรมโสณฑกราชแล้วพาเหาะขึ้นไปบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ แล้วจึงแสดงธรรมให้ฟังโดยตรัสเป็นคาถาว่า สังขารทั้งหลายเป็นของไม่เที่ยง มีความเกิดขึ้นและความเสื่อมไปเป็นธรรมดา เมื่อเกิดขึ้นเป็นรูปกายแล้วก็ดับไปความระงับสังขารเสียได้นั้นเป็นความสุข บุคคลพิจารณาเห็นว่าสังขารทั้งปวงไม่เที่ยงด้วยปัญญาในกานใด ผู้พิจารณาเห็นนั้น ก็ย่อมเหนื่อยหน่ายในทุกข์เมื่อนั้น การที่มีความหน่ายในทุกข์นี้เป็นหนทางแห่งความบริสุทธิ์ เมื่อแสดงธรรมให้ฟังแล้วจึงแสดงทิพย์สมบัติในเทวโลกให้พระเจ้าธรรมโสณฑกราชทอดพระเนตร แล้วจึงประทานพรให้พระองค์ได้เสวยราชย์รักษาแว่นแคว้นตลอดกาล แล้วนำมาส่งที่เมืองมนุษย์