ประกาศกระทรวงมหาดไทย ลงวันที่ 19 พฤษภาคม 2459

by เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร)

ประกาศกระทรวงมหาดไทย

เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยน

คำว่าเมืองเรียกว่าจังหวัด

เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยรับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ โปรดกระหม่อมให้ประกาศทราบทั่วกันว่า การปกครองพระราชอาณาจักรแต่โบราณมา ได้รวมท้องที่เปนเขตรจังหวัดจัดเปนเมืองชั้นเอกโทตรีแลจัตวา มีผู้ว่าราชการเมืองเปนหัวน่าบังคับบัญชาการขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯ บ้าง เมืองน้อยขึ้นแก่เมืองใหญ่บ้าง เปนดังนี้มาจนรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ปิยมหาราชาธิราช เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๗ (ร.ศ. ๑๑๓) จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดการปกครองแก้ไขวิธีเดิม รวมท้องที่ส่วนหนึ่ง ๆ แห่งพระราชอาณาจักรเข้าเปนมณฑล มีเทศาภิบาลเปนหัวน่าบังคับบัญชาเหนือผู้ว่าราชการเมืองอิกชั้นหนึ่ง เมื่อรูปแห่งการปกครองได้ดำเนิรขึ้นสู่ระเบียบเรียบร้อยแลขยายออกไปทั่วพระราชอาณาจักรแล้ว เมืองที่เล็กผู้คนพลเมืองเบาบาง ก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยุบลงเปนชั้นอำเภอบ้าง รวมท้องที่หลายเมืองเข้าเปนเมืองเดียวกันบ้าง คงไว้เปนเมืองแต่เฉภาะที่มีลักษณะภูมิประเทศอันเหมาะแก่การปกครอง ครั้นมาในรัชกาลปัตยุบันนี้ ระเบียบการปกครองอย่างใดที่ยังไม่เหมาะ ก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แก้ไขเพิ่มเติมเปนลำดับมาตามโอกาาศ มีอาทิดังในศกหลัง ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รวมมณฑลเข้าเปนภาค มีอุปราชกำกับราชการ แต่ท้องที่ ๆ เรียกว่า เมือง อันเปนส่วนหนึ่งของมณฑลนั้น ในบัดนี้คงเรียกว่า เมือง บ้าง จังหวัด บ้าง สับสนกันอยู่ เพื่อแก้ไขให้เปนระเบียบอันเดียวกัน สำหรับความเข้าใจง่ายในการปกครอง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนคำว่า เมือง ใช้เรียกว่า จังหวัด ผู้ว่าราชการเมือง ให้เรียกว่า ผู้ว่าราชการจังหวัด

ส่วนคำว่า เมือง ให้คงใช้สำหรับเรียกตำบลที่อาณาประชาชนได้เคยเรียกมานานแล้วว่า เมือง แลจำกัดเพียงตำบลที่ได้เคยเรียกว่า เมือง มาแล้วแต่เดิม เช่น เมืองพิศณุโลก หมายความว่า ตำบลที่อยู่ภายในกำแพงเมืองหรือติดต่อกับกำแพงเมืองเท่านั้น ส่วนตำบลอื่น ๆ ที่มิได้มีหมู่บ้านติดต่อกับตำบลเมืองพิศณุโลก ถึงแม้จะอยู่ภายในเขตร์อำเภอพิศณุโลก ก็หาเรียกว่า เมืองพิศณุโลก ไม่ คงเรียกตามนามตำบลเดิม หรือเช่นนามว่า เมืองไชยา คงใช้เรียกแต่สำหรับตำบลเวียงอันเปนที่ตั้งเมืองไชยาเก่าเท่านั้น ส่วนตำบลพุมเรียงซึ่งอยู่ในเขตร์อำเภอเมืองไชยาก็คงเรียกว่า ตำบลพุมเรียง ดังนี้เปนตัวอย่าง

ส่วนอำเภอ ทั้งที่ได้เคยเรียกว่า อำเภอเมือง อยู่เดิม แลอำเภออื่น ๆ ให้ใช้ตามนามตำบลทั้งสิ้น ยกตัวอย่างเช่น อำเภอเมืองพิศณุโลก อำเภอเมืองไชยา ดังนี้ เปนระเบียบในราชการตั้งแต่บัดนี้เปนต้นไป

ประกาศมาณวันที่ ๑๙ พฤษภาคม พระพุทธศักราช ๒๔๕๙

• (ลงนาม) มหาเสวกเอก เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์
• เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย

บรรณานุกรม

• "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนคำว่าเมืองเรียกว่าจังหวัด ลงวันที่ 19 พฤษภาคม 2459". (2459, 28 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 33, ตอน 0 ก. หน้า 51–53.