พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา/ภาค 1/คำอุทิศ
สมเดจพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช พิเศษขัตติยศักดิ์อรรคอุดมชาติ ปรมินทรมหาราชโสทรานุชาธิเบนทร์ ปรเมนทรมหาวชิราวุธราชปิตุลา มหันตมหาอุสาหะ พิริยพหลดลประสิทธิ์ สุจริตจารีราชการัณย์ สุรพลขันธคณาภรณ์ สุนทรธรรมพิทักษ์ อรรคมโหฬารัธยาไศรย ศรีรัตนไตรยสรณธาดา อดุลยเดชานุภาพพิลาศ ธรรมิกนารถบพิตร ทรงพระปรารภถึงพระเจ้าบรมวงศ์เธอ (ชั้น ๓) กรมหลวงวรเสฐสุดา พระอรรคชายาเธอ (ในรัชกาลที่ ๕) พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัญญา สมเดจพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าจันทราสรัทวาร วโรฬารลักษณสมบัติรัตนกุมารี กรมขุนพิจิตรเจษฎจันทร์ สมเดจพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าเยาวมาลย์นฤมล สรรพสกนธ์กัลยาณี กรมขุนสวรรคโลกลักษณวดี ซึ่งได้สิ้นพระชนม์ไปแล้ว แลจะได้มีการพระราชทานเพลิงพระศพณะท้องสนามหลวงในศกนี้ มีพระประสงค์จะทรงบำเพ็ญพระกุศลอุทิศถวายแก่ท่านทั้ง ๔ พระองค์นั้นในงานคราวนี้
ด้วยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรเสฐสุดา ได้ทรงอุปการะสมเดจพระเทพศิรินทราบรมราชินี พระชนนีของพระองค์ มาในกาลก่อนครั้งยังทรงเพระเยาวน์เปนกำพร้า เมื่อพระชนกสิ้นพระชนม์แล้ว พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชอัยยกา ทรงรับมาไว้ในพระบรมมหาราชวัง แลทรงมอบไว้แก่กรมหลวงวรเสฐสุดา ในเวลานั้น เสดจประทับรับใช้สรอยอยู่บนพระมหามณเฑียร ท่านได้ทรงทำนุบำรุงแลชักนำให้ได้เข้าเฝ้าใกล้ชิดสมเดจพระราชอัยยกา แลได้ช่องรับทรงใช้สรอยสนิทสนม ทรงสอนอักขรวิธีฝึกหัดในขนบธรรมเนียมแลธรรมปฏิบัติ อุปถัมภ์ให้วัฒนา จนพระชนมายุของสมเดจพระเทพศิรินทราบรมราชินีได้ ๑๙ พรรษา ได้ทรงรับสมมตยาภิเษกเปนสมเดจพระราชเทวีในรัชกาลที่ ๔ นอกจากนี้ กรมหลวงวรเสฐสุดายังเปนพระกนิฐภคินีผู้จงรักภักดีในสมเดจพระเจ้าบรมไปยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตนราชประยูร พระจุลอัยยิกาผู้ได้ทรงทำนุบำรุงพระองค์มา สมเดจกรมพระยาสุดารัตนราชประยูรก็ทรงพระเมตตาปราณีสนิมสนมกับท่านยิ่งกว่าพระภคินีพระองค์อื่น ด้วยบุรพกิจแลความสนิมสนมในภายหลังประกอบกัน ความคุ้นเคยในรวางกรมหลวงวรเสฐสุดากับพระองค์จึงได้มีสืบลงมา เปนทางที่ได้ทรงรับพระเมตตากรุณาแลพระโอวาทของท่าน ทำให้ทรงรักใคร่นับถือในส่วนพระองค์ขึ้นอิก เมื่อสมเดจกรมพระยาสุดารัตนราชประยูรสวรรคตแล้ว ได้ทรงถือเอาเปนที่เคารพแทนท่านสืบมาตลอดเวลาสิ้นพระชนม์
ฝ่ายพระอรรคชายาเธอ กรมขุนอรรควรราชกัญญา นั้นเล่า ก็เปนพระภาคิไนยของสมเดจกรมพระยาสุดารัตนราชประยูร ได้ทรงอุปถัมภ์บำรุงมา ทรงพระเมตตาปราณีสนิทสนมจนทรงเจริญพระอิศริยยศยิ่งขึ้นโดยลำดับ แลพระอรรคชายาเธอ (ในรัชกาลที่ ๕) พระองค์เจ้าเสาวภาคยนารีรัตน์ ก็เปนเช่นเดียวกัน แต่สิ้นพระชนม์ไปเสียก่อน พระเมตตาปราณีของสมเดจกรมพระยาสุดารัตนราชประยูรมีสืบเนื่องมาตลอดถึงสมเดจพระเจ้าพี่นางเธอ ๒ พระองค์นั้น แลท่านพระองค์อื่นที่ยังทรงพระชนม์อยู่ด้วย เพราเหตุนี้ พระองค์จึงได้ทรงคุ้นเคยกับท่านพระวงศ์นี้มาด้วยทุกพระองค์จนถึงได้มีสัมพันธ์เกี่ยวดองกันลงมาอิกชั้นหนึ่งในบัดนี้
การพระกุศลครั้งนี้ มีพระประสงค์จะทรงสร้างหนังสืออย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งให้ประโยชน์แก่คนผู้อ่านผู้เรียน ตรัสขอให้กรรมการหอพระสมุดวชิรญาณเลือกเรื่องถวาย กรรมการเลือกได้พระราชพงษาวดารไทยฉบับที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตรวจแก้ไขไว้ เรียกว่า "พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา" รับสั่งให้พิมพ์ขึ้นเปนส่วนพระกุศลทานมัยในงารพระศพครั้งนี้ ทั้งเปนทางที่จะได้แสดงความรำลึกถึงแลฉลองพระเดชพระคุณ เชิดชูพระเกียรติยศแห่งพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรเสฐสุดา แลเปนทางที่จะได้ไว้อาลัยถึงพระอรรคชายาเธอ กรมขุนอรรควรราชกัญญา แลสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนพิจิตรเจษฎจันทร์ สมเดจพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนสวรรคโลกลักษณวดี ทรงอุทิศส่วนพระกุศลนี้ถวายท่านทั้ง ๔ พระองค์นั้นซึ่งได้เสด็จละโลกนี้ไปแล้ว สุดแต่จะสำเร็จผลได้เพียงไร โดยควรแก่สัมปรายภพ ทรงแผ่ส่วนพระกุศลนี้แก่คนทั้งหลายด้วย ขอจงได้รับประโยชน์ทั่วกันเทอญ
วันที่ ๗ มีนาคม ร.ศ๓ก ๑๓๑ พ.ศ. ๒๔๕๕