หน้านี้ได้พิสูจน์อักษรแล้ว
๓๒
เวลาที่จะสอนได้ ๕ ปี คือ แต่เด็กอายุ ๗ ขวบไปจนถึง ๑๑ ขวบ ข้าพเจ้าเห็นว่า ถ้าผู้ปกครองดูแลเด็กมีอุสาหแล้ว คงจะสอนได้โดยง่าย
วิชาทั้ง ๑๐ อย่างนี้ ว่าที่แท้ก็เปนของธรรมดาเด็กเราเรียนกันอยู่แล้วแทบทั้งนั้น แต่ว่าไม่ได้เรียนโดยวิธีแลไม่ใคร่ได้เรียนทั่วทุกอย่าง ดูแต่เด็กชาวบ้านนอกเล็ก ๆ ใครไปสอนให้มันว่ายน้ำ ใครไปสอนให้มันขึ้นต้นไม้ ใครต้องสอนให้มันเลี้ยงควาย เพราะนิสัยเด็กเหมือนกับเรือไฟที่เปิดจักรแล่นเต็มสติมไปข้างหน้า กล่าวคือ ไม่มีความขี้เกียจที่จะซุกซนอยู่เปนเปรกติ ถ้าผู้ใหญ่คอยถือท้ายแนะนำให้ซนไปข้างได้การแล้ว ก็จะเปนประโยชน์ได้โดยง่าย ดีกว่าจะกักขังไม่ให้ซน คือ เขียนวงให้นั่ง เปนต้น เช่นนั้นก็เสมอหยุดจักรให้เรือลอย หาไม่ก็กักสติมไว้จนหม้อระเบิด กล่าวคือ ที่เด็กกลายเปนโง่เซอะหรือจะเล็ดลอดไปเสียคนไม่ให้ผู้ใหญ่รู้จักก่อนเท่านั้น
