ว่า บ้านตระพังกรุนั้นมีมาแต่โบราณ เป็นที่ดอน ต้องอาศัยใช้น้ำบ่อ มีบ่อน้ำกรุอิฐข้างใน ซึ่งคำโบราณเรียกว่า "ตระพังกรุ" อยู่หลายบ่อ แต่ถามชาวบ้านถึงพระเจดีย์ที่สมเด็จพระนเรศวรฯ ทรงสร้าง แม้คนแก่คนเฒ่าก็ว่า ไม่เห็นมีในตำบลนั้น พระยากาญจนบุรีไปเที่ยวตรวจดูเอง ก็เห็นมีแต่พระเจดีย์องค์เล็ก ๆ อย่างที่ชาวบ้านชอบสร้างกันตามวัด ดูเป็นของสร้างใหม่ทั้งนั้น ไม่เห็นมีพระเจดีย์แปลกตาซึ่งสมควรจะเห็นว่าเป็นของพระเจ้าแผ่นดินทรงสร้าง ฉันได้เห็นรายงานอย่างนั้นก็จนใจ มิรู้ที่จะค้นหาพระเจดีย์ยุทธหัตถีต่อไปอย่างไรจนตลอดรัชชกาลที่ ๕
แต่ฉันรู้มาตั้งแต่ในรัชชกาลที่ ๕ ว่า สมเด็จพระนเรศวรฯ มิได้ทรงสร้างพระเจดีย์พระองค์นั้นสวมศพพระมหาอุปราชาอย่างว่าในหนังสือพระราชพงศาวดาร เพราะในหนังสือพงศาวดารพะม่าซึ่งพระไพรสณฑ์สาลารักษ์ (อองเทียน) กรมป่าไม้ แปลจากภาษาพะม่าให้ฉันอ่านว่า ครั้งนั้นพวกพะม่าเชิญศพระมหาอุปราชากลับไปเมืองหงสาวดี ฉันพิจารณาดูรายการที่ปรากฏในหนังสือพระราชพงศาวดาร ก็เห็นสมอย่างพะม่าว่า เพราะรบกันวันชนช้างนั้น เดิมสมเด็จพระนเรศวรฯ ตั้งขะบวนทัพหมายจะตีปะทะหน้าข้าศึก ครั้นทรงทราบว่า กองทัพหน้าของข้าศึกไล่กองทัพพระยาศรีไสยณรงค์ซึ่งไปตั้งขัดตาทัพ
