๑๔ ได้ถามถึงการเล่าเรียนศึกษาในเมืองพม่าครั้งมีพระเจ้าแผ่นดินแลเดี๋ยวนี้จัดการผิดกันอย่างไร
ได้ความว่า ครั้งมีพระเจ้าแผ่นดิน การเล่าเรียนศึกษาในเมืองพม่า ก็เรียนภาษาพม่าแลภาษาบาฬีตามวัด ชาวบ้านมีบุตร เอาไปฝากวัดเปนลูกศิษย์พระ คล้ายในกรุงเทพฯ แต่เมื่ออังกฤษได้ปกครองเมืองพม่าตอนใต้ ได้ตั้งกรมศึกษาจัดการเล่าเรียน มีโรงเรียนเปนของรัฐบาลจัดบ้าง ของนคราภิบาลจัดบ้าง โรงเรียนไปรเวตรัฐบาลบำรุงให้เงินบ้าง ให้ของบ้าง ให้รางวัลแก่หัวน่ากับนักเรียนที่สอบไล่ได้ตามหลักสูตรบ้าง ที่เปนโรงเวียนไปรเวตรัฐบาลไม่ได้อุดหนุนก็มี โรงเรียนตามวัดก็มี โรงเรียนใตที่รัฐบาลอุดหนุน รัฐบาลตรวจการเล่าเรียนทุกแห่ง แลแบ่งเขตรจัดการเล่าเรียนเปนมณฑล มี ๓ มณฑล มีสารวัดแลรองสารวัดสำหรับการตรวจสอบไล่ แลมีวิทยาลัยที่เมืองรางกูนสอนวิชาชั้นสูงสำหรับเข้าสอบไล่ในมหาวิทยาลัยเมืองกาลกัตตาเพื่อจะได้ดีกรี แลมีโรงเรียนพวกมิศเชนนารีทั้งอังกฤษ แลอเมริกัน แลคาโธลิกฝรั่งเศส แลโรงเรียนนางชีก็มี ถ้าจะต้องการทราบลเอียด รับว่า จะส่งแบบแผนแลข้อบังคับการศึกษาเล่าเรียนในเมืองพม่าที่รัฐบาลอังกฤษได้จัดการมาให้ทราบโดยลเอียด แลที่เมืองมันดเลพม่าตอนเหนือเดี๋ยวนี้ การศึกษาก็จัดธรรมเนียมคล้ายกับเมืองรางกูนในพม่าตอนใต้ นอกจากกรมศึกษาธิการที่ได้จัดการเล่าเรียนของรัฐบาล ยังมีที่ประชุมรับจัดการเล่าเรียนแลสอบไล่ความรู้ตามหัวเมืองด้วย มิศเตอโปป คนอังกฤษ เปนพนักงานใหญ่ในการศึกษา
