ประชุมโคลงโลกนิติ/เชิงอรรถ

^ก ทรงได้รับสถาปนาพระอิสริยยศสูงสุดตามที่ปรากฏในพระสุพรรณบัฏเป็นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมสมเด็จพระเดชาดิศร ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมา ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลิกตำแหน่ง "กรมสมเด็จพระ" เปลี่ยนเป็น "สมเด็จกรมพระยา" พระนามที่ปรากฏในเอกสารต่าง ๆ จึงมีพระอิสริยยศที่ต่างกันตามแต่ว่าเอกสารนั้น ๆ เขียนขึ้นในช่วงเวลาใด.

^ข หอพระสมุดวชิรญาณ, จดหมายเหตุเรื่องทรงตั้งพระบรมวงษานุวงษ์กรุงรัตนโกสินทร์ ตั้งแต่รัชกาลที่ ๑ ตลอดจนรัชกาลที่ ๕ (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์กรุงเทพฯ เดลิเมล์, ๒๔๕๗), หน้า ๕๕. สะกดการันต์ตามต้นฉบับ.

^ค กรมศิลปากร, "ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๕๑ จดหมายเหตุเมื่อพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวสวรรคต" ใน ประชุมพงศาวดาร ฉบับหอสมุดแห่งชาติ เล่มที่ ๑๒ (กรุงเทพฯ: ก้าวหน้า, ๒๕๑๓), หน้า ๔๙๒-๔๙๓. สะกดการันต์ตามต้นฉบับ.

^ง เจ้าพระยาทิพากรวงศ์, พระราชพงศาวดาร รัชกาลที่ ๔ เล่ม ๑ (กรุงเทพฯ: องค์การค้าของคุรุสภา, ๒๕๐๔), หน้า ๘๖.

^จ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๒๑), หน้า ๔๒๖-๔๒๗. สะกดการันต์ตามต้นฉบับ.

^ฉ หมายถึง นางสาวทรงสรรค์ นิลกำแหง.

^ช เจ้าพระยาทิพากรวงศ์, พระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๔ เล่มที่ ๑ (กรุงเทพฯ: องค์การค้าของคุรุสภา, ๒๕๐๔), หน้า ๒๒๒-๒๒๓.

^ซ ประชุมจารึกภาคที่ ๑ ให้ความหมายว่า "เห็นข้าวของท่านก็ไม่อยากยินดี เห็นทรัพย์ของท่านก็ไม่อยากยินร้าย" คือ ไม่อยากได้ทรัพย์สินของผู้อื่นนั่นเอง.

^ฌ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๑ ไม่ระบุชื่อผู้แปล ต่อมาในฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๙ จึงระบุชื่อ "นาคะประทีป" แต่บางตำรากล่าวว่า เป็นผลงานร่วมกันของพระยาอนุมานราชธนกับพระสารประเสริฐ.

^ญ สะกดการันต์ตามต้นฉบับ.

^ฎ โคลงส่งท้ายสองบทปรากฏอยู่ในหนังสือพระนิพนธ์สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร ได้แก่

"สี่ร้อยแปดบทสิ้น		สุดแสวง
ข้ายุคลบาทแปลง		เปลี่ยนถ้อย

ผ่อนผิดเพิ่มเติมแสดง		ใดขาด เขียนแฮ
เพียงประพาฬพู่ร้อย		เรียบได้โดยเพียร

เขียนลงคัดเลือกแล้ว		หลายยก
ถวายแด่สมเด็จดิลก		เลิศหล้า

ขอเอาพระเดชปก		เปนปิ่น ปักแฮ
เฉลิมพระยศอยู่ช้า		ชั่วร้อยพันปี"

^ฏ สะกดการัตน์และวรรคตอนตามต้นฉบับ "คำนำเฉภาะเรื่อง" ของพระยาวิสุทธสุริยศักดิ์ (ม.ร.ว.เปีย มาลากุล) อธิบดีกรมศึกษาธิการ ในหนังสือ สอนอ่าน จินตกระวีนิพนธ์ สุภาสิตโลกนิติ์คำโคลง กรมศึกษาธิการ กระทรวงธรรมการ จัดพิมพ์ครั้งแรก ร.ศ. ๑๒๓ พิมพ์ครั้งที่ ๒ ร.ศ. ๑๒๖ โรงพิมพ์บำรุงนุกูลกิจ.

^ฐ โคลงส่งท้ายสองบทปรากฏเฉพาะในเล่ม ประชุมโคลงโลกนิติ แต่ไม่ปรากฏในเล่มที่เป็นพระนิพนธ์สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร มีว่า

"สารสืบฉบับสิ้น		เสร็จสนอง
ชำระเรื่องคงของ		เก่าแก้

ผิดเพี้ยนเปลี่ยนแปลงลอง		ลิขิต เดิมนา
ล้วนโอวาทปราชญ์แท้		ถี่ถ้วนควรถนอม"
(สำนวนเก่า)

"จำลองลักษณ์แล้วเนิ่น		นานครัน
มีหมดบทสิ่งสรรพ์		เสร็จสิ้น

ไว้สำหรับผู้ปัญ		ญาโฉด เฉาแฮ
ขอจงเจริญสวัสดิ์พ้น		ยศหยิ้งยาวนาน"
(สำนวนเก่า)