เมื่อฉันเปนเสนาบดีกะซวงมหาดไทย ขึ้นไปตรวดราชการมนทลพายัพครั้งแรกเมื่อ พ.ส. 2441 เวลานั้นยังไม่ได้ทำรถไฟสายเหนือ ต้องไปทางเรือแต่กรุงเทพฯ จนถึงเมืองอุตรดิถ แล้วฉันขึ้นเดินทางบกไปเมืองแพร่ เมืองน่าน เมืองนครลำปาง เมืองลำพูน เดินทางเกือบเดือนหนึ่งจึงถึงเมืองเชียงไหม่ ขากลับลงเรือล่องลำแม่น้ำพิงแต่เมืองเชียงไหม่ลงมาทางเมืองตาก เมืองกำแพงเพชร มาร่วมทางขาไปที่ปากน้ำโพเมืองนครสวรรค แต่นั้นก็กลับตามทางเดิมจนถึงกรุงเทพฯ
ฉันเคยได้ยินว่า ทางเมืองเหนือ ทั้งไนมนทลพิสนุโลกอันเคยเปนเมืองพระร่วง และมนทลพายัพอันเปนแหล่งช่างเชียงแสน มีพระพุทธรูปโบรานหย่างงาม ๆ มากกว่าทางอื่น คนหาพระพุทธรูปมักเที่ยวเสาะหาทางนั้น นับถือกันว่า ต่อเปนพระพุทธรูปนั่งขัดสมาธิ์เพชรจึงจะดี ถ้าหาได้พระขัดสมาธิ์เพชรหย่างย่อม ขนาดหน้าตักไนระหว่าง 6 นิ้วจน 10 นิ้วด้วย ยิ่งดีขึ้น แต่ฉันขึ้นไปครั้งนั้น ตั้งไจจะไปเสาะหาพระพุทธรูปที่ลักสนะงามเปนสำคัน ไม่เลือกว่าจะต้องเปนพระนั่งขัดสมาธิ์เพชรหรือขัดสมาธิ์ราบ ปราถนาจะไคร่ได้พระขนาดเขื่อง หน้าตักราวสอกเสส เพราะเห็นว่า ขนาดนั้นฝีมือช่างทำได้งามกว่าพระขนาดเล็กเช่นเขาหากัน
เมื่อขึ้นไปถึงเมืองอุตรดิถ วันหนึ่งฉันไปเที่ยวที่เมืองทุ่งยั้ง แวะ
