ในระหว่างไทยชาวเมืองเหนือกับเมืองใต้ซึ่งได้ถือตัวว่าเป็นต่างพวก รังเกียจกันมาหลายปี จนที่สุดถึงเคยเป็นข้าศึกกันเอง ให้กลับสมัครสมานเป็นพวกเดียวกัน ทั้งปลุกน้ำใจไทยให้หายครั่นคร้ามชาวต่างประเทศที่เคยเป็นข้าศึก อันเป็นการยากกว่าครองเมืองโดยปกติมาก พิจารณาดูเมื่อรู้เรื่องพงศาวดารตลอดแล้วในเวลานี้ก็เห็นเป็นอัศจรรย์ ด้วยสมเด็จพระนเรศวรทรงพระคุณสมบัติเหมาะแก่ความต้องการของเมืองไทยในเวลานั้น ไม่มีใครเสมอเหมือนหมดทุกอย่าง เป็นต้นแต่ที่สมภพและได้เสด็จอยู่เมืองพิษณุโลกเมื่อยังทรงพระเยาว์ ผู้คนพลเมืองเคยรู้จักรักใคร่มาแต่ก่อน จะทรงบังคับบัญชาว่ากล่าวอย่างไร คนก็เชื่อฟังด้วยความนับถือ ส่วนพระองค์เองก็เคยคุ้นกับถิ่นฐานผู้คนชาวเมืองเหนือ ไม่ลำบากพระทัยในการสมาคมหรือบังคับบัญชาไพร่บ้านพลเมือง คิดต่อไปอีกอย่าง ๑ เวลานั้นเป็นแรกที่สมเด็จพระนเรศวรจะทรงบัญชาการปกครองบ้านเมืองรับผิดชอบโดยลำพังพระองค์ ซึ่งได้ทรงครองแต่เมืองเหนือก่อนก็เป็นโอกาสอันดีที่จะได้ทรงชำนิชำนาญการปกครองบ้านเมืองยิ่งขึ้นโดยลำดับ แม้ที่สมเด็จพระนเรศวรถูกเอาไปเป็นตัวจำนำอยู่ที่เมืองหงสาวดี ๖ ปีก็กลับให้คุณเป็นประโยชน์อย่างยิ่ง เพราะได้เคยเสด็จไปอยู่ในหมู่พะม่ามอญ ทรงทราบภาษาและนิสสัยใจคอตลอดจนวิชาความรู้และฤทธิ์เดชของ
