ให้มีสถานการณ์อย่างที่เป็นอยู่นี้ แต่ก่อนนั้น การศึกษาเล่าเรียนไม่แพร่หลายทั่วไปเหมือนสมัยปัจจุบัน เพราะฉะนั้น ผลที่ฉายสะท้อนให้เห็นในเรื่องเป็นผู้รู้ค่าทางสุนทรียะจึงจำกัดอยู่ในหมู่เจ้านาย ขุนนาง และพระภิกษุสงฆ์ลางองค์เท่านั้น ความจริง ชนชั้นสามัญย่อมได้รับความบันเทิงใจจากวัดวาอาราม ได้รับความผ่องแผ้วแห่งจิตต์ใจจากพระพุทธปฏิมากร แต่ประชาชนเหล่านั้นหาได้รู้สำนึกตนไม่ว่า ศิลปนี้เองที่ขัดเกลานิสสัยและยกจิตต์ใจของเขาอย่างลึกซึ้ง แต่ไม่มีตำหรับตำราอธิบายเป็นวิจารณ์ความรู้แก่เขา ที่เขารู้และเข้าใจศิลปก็ด้วยสัญชาติญาณ หาใช่รู้และเข้าใจด้วยปัญญาทางเหตุผลไม่ ถ้าลักษณะการเป็นอย่างเช่นนี้ หากมีเหตุอะไรลางประการอุบัติขึ้นอันทำให้กิจการของศิลปต้องสิ้นสุดลง เรื่องก็ลงเอยกันอยู่แค่นั้น ไม่มีใครเอาใจใส่เหลียวแล เรื่องอย่างนี้ที่เกิดมีอยู่แล้วในประเทศไทยนับได้ประมาณ ๗๐ ปีที่ล่วงมานี้ โดยเหตุที่เรารับอารยธรรมทางตะวันตกมาเป็นของเรา เราก็นำเอาศิลปของชาวตะวันตกเข้ามาด้วย และคิดเห็นว่า ของเขาสูงและดีกว่าของเรา เราก็ทิ้งการสร้างอาคารสถานที่ทางราชการของเราตามแบบเก่าที่สืบต่อเป็นประเพณีกันมาช้านาน เมื่อสถาปัตยกรรม
