พนมเพ็ญ สังเกตเห็นเครื่องศิลาแบบขอมของโบราณที่งาม ๆ มีมาก แต่เครื่องสัมฤทธิ์มิใคร่มี ถามเขาว่า เหตุใดเครื่องสัมฤทธิ์ของโบราณจึงมีน้อยนัก เขาตอบว่า เพราะเมื่อไทยได้เมืองเขมร เก็บเอาเครื่องสัมฤทธิ์มาเสีย จึงมิใคร่มีเหลืออยู่ในกรุงกัมพูชา ความที่เขาว่าจะจริงหรือเท็จฉันใด ข้าพเจ้าไม่มีหลักฐานที่จะอ้าง ก็มิได้ตอบเขาว่ากะไรในครั้งนั้น ครั้นเมื่อจัดพิพิธภัณฑสถานสำหรับพระนคร ได้เอาเครื่องสัมฤทธิ์มารวมเรียบเรียงไว้ในห้องที่ประชุมกันนี้ ข้าพเจ้ามีโอกาสได้พิจารณาดูโดยถ่องแท้จึงเห็นว่า ความจริงมิได้เป็นเช่นพวกชาวพนมเพ็ญกล่าว ถ้าสังเกตดูเทวรูปใหญ่ ๆ ที่ตั้งเรียงรายอยู่ตามเสาทั้ง ๒ ด้านเกือบ ๒๐ รูป ก็จะเห็นด้วยลักษณว่า ล้วนเป็นฝีมือช่างไทยทำในสมัยสุโขทัยบ้าง สมัยอยุธยาบ้าง ไม่มีที่มาจากเมืองเขมรเลย ถึงสิ่งอื่น ๆ ที่เป็นของขนาดเล็กลงมา ดังเช่นพระพุทธรูปและเทวรูปก็ดี เครื่องประดับราชรถและเครื่องคานหามก็ดี เครื่องบูชาและเครื่องใช้ต่าง ๆ ก็ดี แม้ที่รูปและลวดลายเป็นแบบขอม ก็ปรากฏว่าเป็นของของขุดได้ในประเทศนี้แทบทั้งนั้น มักพบในท้องที่จังหวัดลพบุรีหรือทางมณฑลนครราชสิมาเป็นพื้น มีของสัมฤทธิ์ที่รู้แน่ว่าไทยเอามาเมื่อได้ประเทศกัมพูชาแต่รูปสิงห์คู่หนึ่งซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกโปรดฯ ให้เอามาจากเมืองผไทมาศ แล้วดำรัสสั่งให้จำลองหล่อเพิ่มขึ้น
