กฎหมายไทยฯ/เล่ม 1/เรื่อง 19

ประกาศซึ่งจะเดินสวนณปีจอฉอศกนี้

๏พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชดำริห์พร้อมด้วยที่ปฤกษาราชการแผ่นดินว่า ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้ข้าหลวงออกเดินสวนตั้งแต่ปีฉลูสัปตศก ครั้นถึงปีมแมตรีศก พระบาทสมเด์จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จเถลีงถวัลย์ราชสมบัติแล้วเปนปีที่สี่ ในปีนั้นน้ำมาก ท่วมสวนของราษ⟨ฎ⟩ร ต้นผลไม้ของราษฎรเสียไปเปนอันมาก จึงโปรดเกล้า๚ ให้เจ้าพนักงานจัดข้าหลวงรังวัตไม้ตายสักหลังโฉนดไว้ครั้งหนึ่ง บัดนี้คิดตั้งแต่ปีฉลูสัปตศกมาจนถึงปีจอฉอศก ครบ ๑๐ ปี เปนประเพณีจะต้องจัดข้าหลวงออกเดินรังวัดสวนสำรวจไม้ตายไม้ขึ้นเปลียนน่าโฉนดตราแดงใหม่ จึงโปรดเกล้าฯ ให้จัดข้าหลวงออกรังวัดสวนในปีจอฉอศกนี้ แต่ธรรมเนียมเดิมมีท้องตราบังคับว่า ให้แต่งข้าหลวงรังวัดสวนแล้ว ราษฎรบังอาจตัดต้นผลไม้มีอากรซึ่งนายรวางประกาศเป่าร้องห้ามแล้ว ให้ขาดเงินอากรของหลวงไป ให้ปรับไหมอากรต้นหนึ่งเปนสามต้น สักหลังไว้ในโฉนดเปนไม้โทษ แล้วอย่าให้หักสิบลตให้แก่ราษฎรผู้กระทำผิดนั้นเลย ข้อบังคับเดิมมีอยู่ดังนี้ ทรงพระราชดำริเหนว่า ไม้ซึ่งราษฎรจะตัดฟันเสียนั้นก็แต่ที่ไม่มีผล กลัวจะต้องเสียเงินอากร จึงได้ลอบลักตัดฟัน จนต้องตั้งมาเปนธรรมเนียมดังนี้ ฝ่ายข้าหลวงไม้ในระหว่างห้ามปรามที่ราษฎรลักตัดจริงก็มี ที่ตัดแล้วหลายเดือนหลายปีก็มี เจ้าพนักงานก็ขลุมเอาว่าตัดในเวลาประกาศห้ามปราบทั้งสิ้น ขู่เขนให้ราษฎรกลัวต้องเสียเงินทองให้เปนผลประโยชน์แก่ตัวก็เปนอันเลิกแล้วสูญกันไป ถ้าที่ราษฎรเจ้าของสวนกลัว ไม่อาจจะตัดฟันไม้ที่เสียลง ก็ทนเสียอากรตลอดไป ราษฎรจึ่งไม่อาจปลูกต้นไม้แซมขึ้นอิกได้ ครั้งนี้ทรงพระราชดำริห์ว่า สวนในกรุงเทพมหานครแลหัวเมืองเจริญขึ้นมาก ราษฎรทำสวนขึ้นใหม่อิกก็มาก ผลไม้ก็มีราคาแพง เปนสินค้าต่างประเทศได้บ้างก็มี ซึ่งราษฎรจะแกล้งตัดฟันต้นไม้ซึ่งมีผลเสียนั้น ก็จะไม่เปนจะตัดฟันก็แต่ไม้ที่เสียไม่มีประโยชน์ หวังจะปลูกสร้างขึ้นใหม่ให้เปนประโยชน์แก่ตน ทรงพระราชดำริห์ว่า ถ้าจะยอมให้ราษฎรตัดฟันต้นแลผลไม้ เงินอากรจะตกลงมาน้อยเท่าใด ก็เหนว่าเปนคุณประโญชน์แก่ราษฎรเปนอันมาก จะได้มีใจอุสาหลูกสร้างปลูกสร้างต้นผลไม้ขี้นไหม่ให้มากเปนคุณประโยชน์แก่แผ่นดินอิก จึงมีพระบรมราชโองการมารพระบัณทูลสุรสิงหนาทให้ประกาศพระบรมวงษานุวงษข้าทูลอองธุลีพระบาทผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการแลราษฎรเจ้าของสวนในกรุงแลหัวเมืองให้ทราบทั่วกัน ในปีจอฉอศกนี้ จะโปรดเกล้าฯ ให้ข้าหลวงออกรังวัดสวนต้นผลไม้ สิ่งไรซึ่งไม่มีผล ราษฎรจะตัดฟันปลูกสร้างขึ้นใหม่นั้น โปรดเกล้าฯ ให้ยกเสีย ไม่ให้ปรับไหมสักหลังโฉนดเปนไม้โทษเหมือนอย่างแต่ก่อน ให้ราษฎรหมั่นปลูกสร้างต้นผลไม้ทำนุบำรุงเรือกสวนของตัวให้มีความเจริญเปนผลประโยชน์แก่ตนต่อไปเทอญ ๚ะ

ประกาศมาณวันอาทิตย ขึ้นค่ำหนึ่ง เดือนแปดปถมาสาธ ปีจอฉอศก ศักราช ๑๒๓๖ เปนปีที่เจดในรัชการปัตยุบันนี้ ๚ะ