บันทึกรับสั่งฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประทานหม่อมราชวงศ์สุมนชาติ สวัสดิกุล/เรื่อง 8
เหตุ สงสัยเรื่องเกี่ยวกับหีนยานและมหายานในเมืองไทย
ปัญหา ที่ว่า ไทยถือศาสนาตามแบบหีนยานนั้น เป็นหีนยานแท้ หรือยังมีมหายานปนอยู่บ้างประการใด
ตอบ พระพุทธศาสนาที่เราถือกันอยู่ทุกวันนี้ เดิมถือแบบมหายาน สืบแต่ศรีวิชัย ครั้นพวกหีนยานมา ก็เลยถือหีนยานด้วย จะพิศูจน์ให้เป็นหลักฐานง่าย ๆ โดยวิธีบรรพชาที่ใช้กันอยู่ และมาเลิกเสียเมื่อสมัยสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส การบรรพชานั้น มหายานกับหีนยานว่าผิดกัน มหายานว่าเป็นสันสกฤต หีนยายว่าเป็นมคธ พระไตรปิฎกมหายานกับหีนยานก็ผิดกันโดยภาษา ที่เรารู้ว่า เราถือทั้งมหายานและหีนยานสองอย่างด้วยกัน ก็คือ วิธีบรรพชาต้องรับไตรสรณคมน์ ในการรับไตรสรณคมน์นี้ แต่ก่อนต้องรับมคธบทหนึ่งและสันสกฤตอีกบทหนึ่งเสมอ ทั้งนี้ เพราะหากว่าเป็นมคธอย่างเดียว พวกมหายานรังเกียจ ต้องว่าสันสกฤตอีกบทหนึ่งจึงจะได้ เป็น พุทธัม ธัมมัม สังฆัม ฯลฯ
การให้ส่วนบุญกันเป็นคติมหายาน หีนยานให้ไม่ได้ บุญของใคร ๆ ทำก็เป็นของคนนั้น มหายานเป็นฝ่ายเอาเข้ามาในเมืองไทย เราก็ยังใช้กันอยู่ ส่วนลังกาวงศ์ที่มาเปลี่ยนเราเป็นหีนยานนั้นมาแต่สมัยสุโขทัย เรายังคงนับถือมหายานอยู่ ก็เลื่อมใสถือกันต่อมา ที่ว่าเปลี่ยนมาเป็นหีนยานหมดแล้ว ก็ยังหาหมดไม่ ในการสวดพระปริตยังว่ากัน "เวยสวธฺยาโต" เป็นมหายาน เพราะเป็นคำสันสกฤต ถ้าจะดูให้ง่ายต่อไป ดูคาถา "สมฺพุทฺเธ" สวดไหว้พระเจ้าสี่ห้าหมื่น ไม่มีในหีนยาน เป็นมหายานทั้งสิ้น ยิ่งตามชนบทด้วยแล้วยังมีปะปนอยู่อีกมาก แม้กระทั่งบรรพชาสองวิธ๊ดั่งกล่าวแล้วยังคงกระทำอยู่ก็มี.