ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 18/คำนำ
ด้วยนายฮี้น ผู้พี่ กับนางเพียร พิทยาศาสตร์ ผู้น้อง ได้มาแจ้งความต่อกรรมการหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนครว่า จะทำการปลงศพสนองคุณนางเขียน ผู้มารดา มีความศรัทธาจะรับพิมพ์หนังสือในหอพระสมุดฯ เปนของแจกในงานศพสักเรื่อง ๑ แลอยากจะให้เปนเรื่องในทางโบราณคดี ข้าพเจ้าจึงได้รวบรวมหนังสือในพวกโบราณคดีเข้าเปนประชุมพงษาวดาร ภาคที่ ๑๘ ให้นายฮี้น กับนาง เพียรพิทยาศาสตร์ พิมพ์ตามประสงค์
เรื่องหนังสือซึ่งรวมมาพิมพ์ในประชุมพงษาวดาร ภาคที่ ๑๘ นี้ ๓ เรื่องด้วยกัน ล้วนเปนเรื่องราวในแผ่นดินสมเด็จพระนารายน์ แลแปลมาจากหนังสือซึ่งชาวต่างประเทศแต่งทั้งนั้น คือ
เรื่องที่๑เรื่องการค้าฃายกับต่างประเทศครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายน์ เรื่องนี้ผู้ใดจะแปลเปนภาษาไทยหาทราบไม่ ต้นหนังสือเดิม เข้าใจกันว่า เปนรายงานของพ่อค้าอังกฤษคน ๑ ชื่อ ยอชไฮวต์ บอกไปยังบริษัทอิสอินเดียอังกฤษ ยอชไฮวต์คนนี้มีเรื่องราวปรากฎในหนังสืออื่นว่า เปนผู้พาวิชเยนทรเข้ามาในเมืองไทย ด้วยเดิมวิชเยนทรรับจ้างเปนคนใช้ของยอชไฮวต์อยู่หลายปี ยอชไฮวต์เข้ามาเมืองไทย พาวิชเยนทรเข้ามาด้วย ครั้นเมื่อยอชไฮวต์จะกลับไป ให้วิชเยนทรอยู่ดูการค้าขายต่างตัว วิชเยนทรจึงเลยอยู่ในเมืองไทยจนกระทั่งได้ทำราชการ ส่วนความในรายงานการค้าขายที่ยอชไฮวต์เขียนนั้น น่าเสียดายอยู่ที่ต้นหนังสือเดิมของยอชไฮวต์ชำรุดบุบสลายเสียมาก อังกฤษผู้ที่แรกพบหนังสือนั้นไม่ได้พบเต็มฉบับ จึงเขียนแต่เท่าที่พบ ถึงกระนั้น ลักษณการค้าขายกับต่างประเทศครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายน์เพียงเท่าที่ปรากฎในหนังสือที่ได้พิมพ์นี้ก็เปนความรู้โบราณคดีน่าอ่านมาก
เรื่องที่๒เรื่องประวัติวิชเยนทรนั้น ใครแต่งหาปรากฎไม่ ผู้ที่แปลเปนภาษาไทย ดูเปนสำนวนเดียวกันที่แปลเรื่องการค้าขายที่กล่าวมาแล้ว อันประวัติของวิชเยนทรมีปรากฎหลายความ ถ้าพวกบาดหลวงแต่ง มักจะสรรเสริญว่า วิชเยนทรเปนคนซื่อตรงฉลาดเฉลียว ถ้าพวกพ่อค้านายทหารแต่ง มักจะติเตียนว่า เปนคนโกงปอกปลิ้น แต่สังเกตดู เข้าใจว่า จะกล่าวเกินไปด้วยกัน จะเชื่อฟังว่า จริงแท้ทีเดียว ไม่ได้ด้วยกันทั้ง ๒ ฝ่าย
เรื่องที่๓เรื่องจดหมายเหตุราชทูตไทยไปยุโรปในแผ่นดินสมเด็จพระนารายน์ครั้งที่สุด เปนหนังสือพวกบาดหลวงแต่ง พระสารสาสน์พลขันธ์ เยรินี อาจารย์โรงเรียนนายร้อยทหารบก เปนผู้แปล เรื่องราชทูตไทยไปยุโรปครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายน์ ไปถึง ๔ ครั้งด้วยกัน ไปครั้งแรก เรือแตก ทูตจมน้ำตายหายสูญไปหมด ครั้งที่ ๒ ผู้ที่ไปเปนแต่ไปสืบข่าวราชทูตที่หายไป ครั้งที่ ๓ โกษาปานเปนราชทูตไป โกษาปานกลับมาถึงแล้ว เมื่อราชทูตฝรั่งเศสที่มากับโกษาปานจะกลับไป สมเด็จพระนารายน์จึงทรงแต่งราชทูตให้ไปกับราชทูตฝรั่งเศสอิกครั้ง ๑ เปนครั้งที่สุด ซึ่งปรากฎเรื่องราวในสมุดเล่มนี้ เวลาทูตที่ไปคราวนี้อยู่ในยุโรป ทางนี้สมเด็จพระนารายน์สวรรคต สมเด็จพระเพทราชาขับไล่ฝรั่งเศสไปเสียจากเมืองไทย แต่เอาตัวสำคัญไว้เปนตัวจำนำ จนฝรั่งเศสพาราชทูตไทยที่ไปคราวนี้กลับมาส่ง จึงได้ปล่อยตัวจำนำไป หนังสือ ๓ เรื่องซึ่งพิมพ์ในสมุดเล่มนี้มีเค้าเงื่อนดังแสดงมา
ข้าพเจ้าขออนุโมทนากุศลบุญราษีทักษิณานุปทานซึ่งนายฮี้น กับนางเพียร พิทยาศาสตร์ ทำการปลงศพสนองคุณมารดาด้วยความกตัญญูกตเวที ทั้งได้พิมพ์หนังสือเรื่องนี้ให้ได้อ่านกันแพร่หลาย เชื่อว่า ท่านทั้งหลายที่ได้รับสมุดเล่มนี้ไปอ่านคงจะอนุโมทนาทั่วกัน.
สภานายก- หอพระสมุดวชิรญาณ
- วันที่ ๑๔ มกราคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๒
.svg)