ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 34/อธิบายประกอบ

บุคคล

• โกษาปาน — ดู ออกพระวิสุท
• กอลแบร์ต — ได้แก่ ฌ็อง-บาติสต์ กอลแบร์ (Jean-Baptiste Colbert)
• กอลแบรต — ได้แก่ ฌ็อง-บาติสต์ กอลแบร์ (Jean-Baptiste Colbert) บุตรของฌ็อง-บาติสต์ กอลแบร์ ในบรรทัดก่อน
• ขุนพิพัทโกษา — คงเป็นบุคคลเดียวกับ ออกพระศรีพิพัฒนรัตนราชโกษา
• เจ้าพระยาวิชเยนทร — ดู พระยาวิชาเยนทร
• ตาชาร์ต, นักบวชฝรั่งเศส — ได้แก่ กี ตาชาร์ (Guy Tachard)
• พระเจ้าหลุย หรือ พระเจ้าหลุยที่ 14 — ได้แก่ พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 (Louis XIV)
• พระยาวิชาเยนทร — ได้แก่ พระยาวิชาเยนทร์ (คอนสแตนติน ฟอลคอน)
• ผู้ส่อ — คงหมายถึง ผู้แจ้งความ หรือผู้ชี้เบาะแส, เทียบข้อความในฉบับภาษาฝรั่งเศสว่า "le plus fidèle accusateur"^[1] ("ผู้กล่าวหาที่ซื่อตรงที่สุด", "ผู้กล่าวหาที่น่าเชื่อถือที่สุด" ฯลฯ)
• มองสิเออร์ — คือ "เมอซีเยอ" (monsieur) เป็นคำนำหน้านามสำหรับบุรุษ ทำนอง "คุณ" หรือ "ท่าน"
  • มองสิเออร์กอลแบร์ต — ดู กอลแบร์ต
  • มองสิเออร์เชอวาเลีย เดอ ฟอรแปง — คือ "เมอซีเยอเลอเชอวาลีเยเดอฟอร์แบ็ง" (Monsieur le Chevalier de Forbin; "ท่านอัศวินแห่งฟอร์แบ็ง") หมายถึง โกลด เดอ ฟอร์แบ็ง (Claude de Forbin)
  • มองสิเออร์เซเบอเร — คือ "เมอซีเยอเซเบอแร" (Monsieur Céberet) หมายถึง โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล (Claude Céberet du Boullay)
  • มองสิเออร์ดือ บรึอัง — คือ "เมอซีเยอดูว์ บรูว์อ็อง" (Monsieur du Bruant)
  • มองสิเออร์แดฟาช — คือ "เมอซีเยอเด ฟาร์ฌ" (Monsieur des Farges)
  • มองสิเออร์เดอ ชัวสี — คือ "เมอซีเยอ(อาเบ)เดอชัวซี" (Monsieur [Abbé] de Choisy; "ท่าน[อธิการ]แห่งชัวซี") หมายถึง ฟร็องซัว-ตีมอเลอง เดอ ชัวซี (François-Timoléon de Choisy)
  • มองสิเออร์เดอ ลาญี — คือ "เมอซีเยอเดอ ลาญี" (Monsieur de Lagny)
  • มองสิเออร์เดอ ลา ลูแบร์ — คือ "เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์" (Monsieur de la Loubère) หมายถึง ซีมง เดอ ลา ลูแบร์ (Simon de la Loubère)
  • มองสิเออร์โบรด
  • มองสิเออร์ลันเย — ดู ลูเซียน ลันเย
  • มองสิเออร์ลา ลูแบร์ — ดู มองสิเออร์เดอ ลา ลูแบร์
  • มองสิเออร์เลอ เชอวาเลีย เดอ โชมอง — คือ "เมอซีเยอเลอเชอวาลีเยเดอโชมง" (Monsieur le Chevalier de Chaumont; "ท่านอัศวินแห่งโชมง") หมายถึง อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง (Alexandre, Chevalier de Chaumont)
• มองเซนเยอร์ — คือ "มงแซเญอร์" (monseigneur) เป็นคำนำหน้านามสำหรับนักบวช ทำนอง "พระคุณเจ้า"
  • มองเซนเยอร์เดอ ลา มอธ ลัมแบร์ต บิชอบเบริธ — ได้แก่ มงแซเญอร์เดอ ลา ม็อต-ล็องแบร์ (Monseigneur de la Motte-Lambert) หมายถึง ปีแยร์ ล็องแบร์ เดอ ลา ม็อต (Pierre Lambert de la Motte) ผู้เป็นมุขนายกแห่งเบ-ริต (bishop of Béryte)
  • มองเซนเยอร์ปาลู บิชอบเอลิโอโปลิส — ได้แก่ มงแซเญอร์ปาลูว์ (Monseigneur Pallu) หมายถึง ฟร็องซัว ปาลูว์ (François Pallu) ผู้เป็นมุขนายกแห่งฮีลิออพอลิส (bishop of Heliopolis)
• มาควีส เดอ แซเญอแล — คือ "มาร์กีเดอลาแซเญอแล" (Marquis de la Seignelay; "มาร์กีแห่งแซเญอแล") เป็นบรรดาศักดิ์ของฌ็อง-บาติสต์ กอลแบร์ (Jean-Baptiste Colbert) บุตรของฌ็อง-บาติสต์ กอลแบร์
• มูสู — ดู มองสิเออร์
  • มูสูลายี — ดู มองสิเออร์เดอ ลาญี
  • มูสูลาลูเบ — ดู มองสิเออร์เดอ ลา ลูแบร์
  • มูสูสิงแฬ — คือ "เมอซีเยอแซเญอแล" (Monsieur Seignelay; "ท่านแซเญอเล") หมายถึง ฌ็อง-บาติสต์ กอลแบร์ มาร์กีแห่งแซเญอแล (Jean-Baptiste Colbert, Marquis de la Seignelay)
  • มูสูสุปเรศ — ดู มองสิเออร์เซเบอเร
• มุงสูอูรเดลัน — คือ "เมอซีเยอเดล็อง" (Monsieur Deslandes; "ท่านเดล็อง") ซึ่งอาจหมายถึง อ็องเดร-ฟร็องซัว บูโร-เดล็อง (André-François Boureau-Deslandes)
• วาเชต — ได้แก่ เบนิญ วาแช็ต (Bénigne Vachet)
• ลอเน — ดู อาเดรียน ลอเนย์
• ลุยเลกรัง — คือ "ลวีเลอกร็อง" (Louis le Grand; "หลุยส์มหาราช") หมายถึง พระเจ้าหลุยส์ที่ 14
• ลูเซียน ลันเย — ได้แก่ ลูว์เซียง ลานีเย (Lucien Lanier) นักเขียนชาวฝรั่งเศส
• หลุย — ดู พระเจ้าหลุย
• ออกขุนศรีวิสารวาจา หรือ ออกขุนศรีวีสารวาจา
• ออกญาพระคลังเก่า — ได้แก่ เจ้าพระยาโกษาธิบดี (เหล็ก)
• ออกญาพระเสด็จ — ได้แก่ ออกญาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี ไม่ทราบชื่อตัว
• ออกพระวิสุท, ออกพระวิสุทสุนทร, หรือ ออกพระวีสุทสุนธร — ได้แก่ ปาน, ภายหลังได้บรรดาศักดิ์ว่า "เจ้าพระยาโกษาธิบดี" จึงเรียกกันว่า "โกษาปาน"
• ออกพระศรีพิพัฒนรัตนราชโกษา — คงเป็นบุคคลเดียวกับ ขุนพิพัทโกษา
• ออกหลวงกัลยาราชไมตรี
• อาเดรียน ลอเนย์ — ได้แก่ อาดรีแย็ง-ชาร์ล โลเน (Adrien-Charles Launay)
• อาฟ เดอ ลา แชส์ — ได้แก่ ฟร็องซัว เดอ ลา แช็ซ (François de la Chaise)
• อาฟ ลอเน — ดู อาเดรียน ลอเนย์
• อิงวิยาโดรเอกโตรวิยารี — ได้แก่ รัฐทูตวิสามัญ, เทียบฝรั่งเศส "envoyés extraordinaires" และอังกฤษ "envoys extraordinary"

สถานที่

• กรุงเทพฯ — ได้แก่ บางกอก ที่ตั้งของกรุงเทพมหานครในประเทศไทยปัจจุบัน
• กรุงเทพพระมหานคร — ได้แก่ กรุงศรีอยุธยา
• กรุงฝรั่งษ — ได้แก่ ประเทศฝรั่งเศส, คำว่า "ฝรั่งษ" คงมาจาก "ฟร็องซ์" (France) ในภาษาฝรั่งเศส
• กาบ, เมือง — ได้แก่ กัปเดอบ็อนแอสเปร็องส์ (cap de Bonne-Espérance) หมายถึง แหลมกู๊ดโฮป
• เคป ออฟ กุดโฮบ, เคป ออฟ กูด โฮป, หรือ เคป เฉย ๆ — ได้แก่ แหลมกู๊ดโฮป (Cape of Good Hope)
• จังหวัด — หมายถึง "เมืองที่ล้อมรอบเมืองหลวง ในสมัยอยุธยาเรียกว่า แขวงจังหวัดทั้ง 4"^[2]
• ถลาง, เมือง — ได้แก่ ถลาง อำเภอในประเทศไทยปัจจุบัน
• ถลางบางคลี, เมือง — ได้แก่ ถลาง อำเภอในประเทศไทยปัจจุบัน^[3]
• นคร, เมือง – ได้แก่ นครศรีธรรมราช จังหวัดในประเทศไทยปัจจุบัน
• นังต์, เมือง – ได้แก่ น็องต์ (Nantes) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
• เบรสต, เมือง — ได้แก่ แบร็สต์ (Brest) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
• ปอจุเกต, เมือง — ได้แก่ ประเทศโปรตุเกส, ดู ปตุกกรร ด้วย
• ปารีส, เมือง — ได้แก่ ปารีส (Paris) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
• พระราชอาณาจักร์ — ได้แก่ กรุงศรีอยุธยา
• ฟองแตนบโล, เมือง — ได้แก่ ฟงแตนโบล (Fontainebleau) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
• แฟลนเดอ, เมือง — ได้แก่ ฟล็องดร์ (Flanders) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
• มริด หรือ มฤทิ, เมือง — ได้แก่ มะริด (Myeik) เมืองในประเทศเมียนมา
• มาดากาสการ์, เกาะ — ได้แก่ มาดากัสการ์ (Madagascar) เกาะซึ่งเป็นประเทศในมหาสมุทรอินเดีย
• มาร์เกท, เมือง — ได้แก่ มาร์กิต (Margate) เมืองในประเทศอังกฤษ
• โมกัล, เมือง — ได้แก่ จักรวรรดิโมกัล (Mogul Empire) เวลานั้นมีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองศาหฌานาบาด (Shahjahanabad)
• ลพบุรี หรือ ลพบุรีย, เมือง — ได้แก่ ลพบุรี จังหวัดในประเทศไทยปัจจุบัน
• ลอนดอน, เมือง — ได้แก่ ลอนดอน (London) เมืองในประเทศอังกฤษ
• แวร์ไซย, พระราชวัง — ได้แก่ พระราชวังแวร์ซาย (Palace of Versailles) ในประเทศฝรั่งเศส
• แวร์ไซย, เมือง — ได้แก่ แวร์ซาย (Versailles) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
• สันดอน — ได้แก่ สันดอนเจ้าพระยา (Bar of the Menam)^[4]
• หัวเมือง — หมายถึง เมืองของกรุงศรีอยุธยา ซึ่ง "กำหนดชั้นไว้เป็นเมืองเอก โท ตรี และจัตวา"^[2]
• ออเลอัง, เมือง — ได้แก่ ออร์เลอ็อง (Orléans) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
• เอรอบ, แขวง — ได้แก่ ทวีปยุโรป, คำว่า "เอรอบ" คงมาจาก "เออ-ร็อป" (Europe) ในภาษาฝรั่งเศส

อื่น ๆ

• กระทรวงการประเทศราช — ได้แก่ กระทรวงอาณานิคม (Ministry of the Colonies) ของประเทศฝรั่งเศส
• กุมบันหญี หรือ กุมปันหญี — ฝรั่งเศสว่า "กงปาญี" (compagnie) แปลว่า "บริษัท"
• เขียนอย่างเกาะ — หมายถึง เขียนแบบเกาะ กล่าวคือ เขียนแผนผังเกาะ หรือเขียนแผนที่เกาะ
• บริษัทค้าขายฝรั่งเศสแพนกอินเดียตวันออก — ดู บริษัทอินเดียตวันออก
• บริษัทค้าขายอินเดียตวัน — ดู บริษัทอินเดียตวันออก
• บริษัทอินเดียตวันออก — ได้แก่ บริษัทอินเดียตะวันออกของฝรั่งเศส (French Company of the East Indies)
• ปตุกกรร, ภาษา — ได้แก่ ภาษาโปรตุเกส, ดู ปอจุเกต ด้วย
• โวยาช แด อัมบาสสาเดอร์ เดอ เซียม อัง ฟรางส์, ชื่อหนังสือ — ดู De Visé, J. D. (1686). Voyage des ambassadeurs de Siam en France [Travel of the ambassadors of Siam in France]. Lyon: Chez Thomas Amaulry. (In French).
• สเตด เปเปอร์ ออฟ เดอะ คิงดอม ออฟ สยาม, ชื่อหนังสือ — ดู Siamese Legation in Paris. (1886). State papers of the Kingdom of Siam, 1664–1886. London: W. Ridgway. (In English).
• สมาคมสาสนาทูตต่างประเทศที่กรุงปารีส — ได้แก่ คณะมิสซังต่างประเทศแห่งกรุงปารีส (Paris Foreign Missions Society)
• อีสตัวร์ เดอลา มิสสิออง เดอเซียม, ชื่อหนังสือ — ดู Launay, A. (1920). Histoire de la mission de Siam 1662–1811 [History of the mission of Siam 1662–1811]. Paris: Téqui. (In French).
• เอจู๊ด ฮิสตอริค ซูร์ แล เรอลาสิออง เดอ ลา ฟรางส์ เอ ดู โรโยม เดอ เซียม, ชื่อหนังสือ — ดู Lanier, L. (1883). Étude historique sur les relations de la France et du royaume de Siam de 1662 à 1703 [Historical study on the relations of France and the Kingdom of Siam from 1662 to 1703]. Versailles: Aubert. (In French).

เชิงอรรถ

อ้างอิง

1. Cœdès (1921, p. 35)
2. ราชบัณฑิตยสถาน (2553, น. 114)
3. สมบูรณ์ แก่นตะเคียน (2561)
4. Cœdès (1921, p. 11)

บรรณานุกรม

• ราชบัณฑิตยสถาน. (2553). กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน. ISBN 9786167073118.
• สมบูรณ์ แก่นตะเคียน. (2561). ชื่อเมืองถลางและภูเก็ต. สืบค้นจาก http://phuketcity.info/default.asp?content=contentdetail&id=14103
• Cœdès, G. (1921). "Siamese documents of the seventeenth century". Siam Society Journal, 14(2). pp. 7–39. (In English).