ราชวงศ์พระร่วงมีอำนาจมากขึ้น ได้เขตต์แดนในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาไว้ทั้งหมด เมืองละโว้อยู่ปลายแดนไทยจึงกลายเป็นเมืองด่านสำหรับรับศึกทางด้านตะวันออก
ครั้นราชวงศ์ของพระร่วงเสื่อมอำนาจลง สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจ้าอู่ทอง) ตั้งกรุงศรีอยุธยาขึ้นเป็นอิสสระเมื่อ พ.ศ. ๑๘๙๓ แล้ว ให้พระราเมศวร ราชโอรสพระองค์ใหญ่ ขึ้นไปครองเมืองลพบุรี โดยเป็นที่สำคัญขึ้น เพราะเป็นหน้าด่านต่อแดนขอมและราชอาณาจักรสุโขทัย เพราะเหตุเมืองลพบุรีเป็นเมืองสำคัญเมืองหนึ่งดังกล่าวแล้ว จึงสร้างป้อมคูประตูหอรบแข็งแรง เพิ่งมารื้อเสียเมื่อรัชชกาลสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ พร้อมกับรื้อเมืองสุพรรณ เมืองนครนายก และเมืองพระประแดง ด้วยทรงเห็นว่า ถ้ามีศึกใหญ่มารับไม่อยู่ ก็กลับเป็นที่มั่นของข้าศึก
ครั้นมาถึงรัชชกาลสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงปรารภเหตุที่ฝรั่งต่างชาติซึ่งเข้ามามีอาณาเขตต์ทางตะวันออกมักเที่ยวรุกรานประเทศใหญ่น้อย ทรงพระราชดำริว่า พระนครศรีอยุธยาอยู่ใกล้ทะเล เรือกำปั่นขึ้นไปถึงได้ ถ้าเกิดสงครามกับฝรั่งจะไม่เป็นที่มั่น จึงโปรดให้สร้างเมืองลพบุรีไว้เป็นราชธานีอีกแห่งหนึ่งเมื่อ พ.ศ. ๒๒๐๘ ในครั้งนั้น มีช่างฝรั่งเศสเข้ามาอาสาราชการ ได้ให้แบบอย่างก่อสร้างหลายอย่าง สมเด็จพระนารายณ์มหาราชเสด็จไปประทับในฤดูแล้งทุกปี และสวรรคตที่เมืองลพบุรีนั้น
มาถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า
