ในประเทศเยอรมัน กรุงเบอร์ลิน (๑) Hochschule fur Musik และที่เมืองมิวนิค (๒) Staatlicher Akademie der Tonkunst Hochschule fur Musik.
ในประเทศฝรั่งเศส กรุงปารีส (๑) Conservatoire National de Musique (๒) Ecole Normal de Musique.
ในประเทศอิตาลี กรุงโรม (๑) Regia Academia di Santa Cecillia และที่เมืองมิลาน (๒) R. Conservatoire di Musica Giuseppe Verdi.
กับสถานการแสดง Opera หลายแห่งในกรุงเวียนนา ประเทศออสเตรีย สำหรับที่กรุงเวียนนานี้ ข้าพเจ้าไม่มีโอกาสที่จะเข้าดูกิจการศึกษาได้ เพราะเป็นเวลาที่วิทยาลัยการดนตรีปิดภาคเรียน
ทุก ๆ ประเทศที่ข้าพเจ้าแวะเยี่ยม นอกจากจะได้ดูกิจการดนตรีตามวิทยาลัยต่าง ๆ ดังกล่าวนามมาแล้ว ข้าพเจ้ายังได้มีโอกาสเข้าฟังและชมการแสดง Symphony Concert และ Opera อีกด้วยหลายแห่ง เช่น ที่ Queen’s Hall, Albert Hall, Covent Garden, Sadler’s Well กับสถานที่อื่น ๆ อีกมาก ทั้งในลอนดอน, เบอร์ลิน, ปารีส, โรม, มิลาน, ซาลสบูร์ก และเวียนนา ฯลฯ ข้าพเจ้าถูกเจ้าหน้าที่พาเข้าดูความเป็นไปต่าง ๆ ได้ฟังและได้ชมการแสดงหน้าเวที ได้ดูหลักฉากการสร้าง ได้ดูการดำเนินงานภายในของเขา และทุกสิ่งทุกอย่างก็อยู่ในความสังเกตจดจำของข้าพเจ้ามาทุก ๆ ระยะ
