ในหนังสือเก่าว่า ในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราชก็ยังมีตัว แต่จะมีอำนาจหน้าที่อย่างไรไม่ปรากฏที่อื่นนอกจากในหนังสือของมองซิเออร์ลาลูแบร์ ราชทูตฝรั่งเศสเข้ามาในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช กล่าวไว้ว่า เจ้าพระยามหาอุปราชเป็นผู้สำเร็จราชการรักษาพระนครในเวลาพระเจ้าแผ่นดินเสด็จไม่อยู่ แลมีบรรดาศักดิ์สูง นั่งเฝ้าได้ ไม่ต้องหมอบ ได้ความแต่เท่านี้ ตำแหน่งมหาอุปราชที่มีทั้งยศเจ้าแลยศขุนนางดังปรากฏในกฎหมายเช่นนี้ ข้าพเจ้าเข้าใจว่า ประเพณีไทยแต่เดิมมา พระราชกุมารที่จะรับรัชทายาทคงจะเป็นพระมหาอุปราชทั้งนั้น บรรดาศักดิ์หน่อสมเด็จพระพุทธเจ้าแลเจ้าพระยามหาอุปราชเป็นของที่ตั้งขึ้นทีหลัง แต่จะตั้งขึ้นด้วยเหตุใด ข้าพเจ้ายังคิดไม่เห็น
พระมหาอุปราช (จะเรียก "หน่อสมเด็จพระพุทธเจ้า" ก็ตาม หรือเรียก "พระมหาอุปราช" ก็ตาม) ผู้ซึ่งได้รับอภิเษกเป็นรัชทายาทนั้นในชั้นเดิมคงจะเป็นแต่พระราชโอรส แลคงจะมีทุกรัชกาล เว้นเสียแต่ที่มีความขัดข้อง เช่น พระราชโอรสยังทรงพระเยาว์ ไม่ทันตั้ง เป็นต้น พิเคราะห์ดูในพระราชพงศาวดาร ตำแหน่งพระมหาอุปราชมีเค้าอยู่อย่างนี้ คือ
๑. สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ "มี" สมเด็จพระราเมศวรราชโอรสเป็นพระมหาอุปราช (ที่ว่า "มี" เพราะไม่ปรากฏว่า ได้ตั้ง)
๒. สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ (เจ้าทองลัน) ทรงพระเยาว์ ยังไม่ทันตั้งเป็นพระมหาอุปราช หรือจะได้ตกลงกันไว้ให้สมเด็จพระราเมศวรเป็นมหาอุปราชก็จะเป็นได้
