บันทึกรับสั่งฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประทานหม่อมราชวงศ์สุมนชาติ สวัสดิกุล/เรื่อง 18
พระเสื้อเมือง พระทรงเมือง ฯลฯ
ปัญหา พระเสื้อเมือง พระทรงเมือง เจ้าเจตคุปต์ และพระสยามเทวาธิราช มีเรื่องราวอย่างไร
ตอบ พระเสื้อเมือง ทรงเมือง และเจ้าเจตคุปต์นั้นยังไม่พบในตำรา เข้าใจว่า เป็นเทวดารักษาราชธานี เจตคุปต์นั้นว่า เป็นชื่อสันสกฤต ดูเหมือนจะเป็นสมุหบัญชีของพระยายม มูลเดิมจะมาแต่เทพเจ้าองค์ใดตามตำราอินเดีย จะมีเรื่องอย่างไร ก็ยังไม่รู้ บางทีเสื้อเมือง ทรงเมืองนั้น เรามาแปลเป็นไทยไปแล้ว เจตคุปต์อาจยังเหลืออยู่ก็เป็นได้ เจตคุปต์นี้ไทยเอามาทำเหลว เป็น เจตคุก ก็มี เคยให้ความหมายของเสื้อเมืองไว้ว่า มิลลิตารีเพาเวอร์ ทรงเมืองเป็น ซิวิลเพาเวอร์ และหลักเมืองเป็น จูดิคัลเพาเวอร์ เพื่อออปท์กับโมเดินไอเดีย หลักเมืองก็มี เสื้อเมืองก็ดี ทรงเมืองก็ดี ที่มีอยู่ในกรุงเทพฯ นี้ เอาอย่างมาจากกรุงเก่า
พระสยามเทวาธิราชนั้น พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงประดิษฐ์ขึ้นสำหรับบูชาสปิริตของเมืองไทยอยู่ในพระบรมมหาราชวัง
มีข้อความเพิ่มเติม ก็คือ บรรดาเมืองโบราณที่มีป้อมปราการ หรืออีกอย่างหนึ่ง เมืองที่ตั้งประจำ ที่ต้องมีหลักเมืองทั้งนั้น แต่ศาลเทพารักษ์เห็นจะมีต่างกันตามคติศาสนาของพวกที่สร้างเมือง และสร้างตามที่ต่าง ๆ กันเหมือนอย่างที่กรุงเทพฯ นี้ ศาลเทพารักษ์มี ๔ แห่งมาแต่เดิม คือ ศาลหลักเมือง อยู่ตรงที่ตั้งอยู่ทุกวันนี้ ที่ริมหอกลองหน้าวัดพระเชตุพนมีสร้างเรียกกันไว้ ๓ ศาล เรียกว่า ศาลพระเสื้อเมือง ศาลหนึ่ง ศาลพระทรงเมือง ศาลหนึ่ง ศาลพระกาลหรือศาลเจ้าเจตคุปต์ ศาลหนึ่ง เหตุใดจึงสร้างศาลทั้ง ๓ นั้น และเหตุใดจึงไปสร้างตรงนั้น ไม่รู้ รูปเจ้าเจตคุปต์นั้นนึกว่า ได้เคยเห็นครั้งหนึ่ง ทำรูปเทวดานั่งคุกเข่า มีตัวนาคมัดมือไพร่หลัง ถ้าเป็นดังจำได้ ดูสร้างเป็นพระภูมิของคุก เพราะคุกก็อยู่ต่อหอกลองไปทางข้างตะวันออกไม่ห่างนัก แต่เดี๋ยวนี้ จะอยู่ที่ไหนไม่รู้ แต่เป็นเทวรูปใหม่สร้างในกรุงรัตนโกสินทร์นี้ทั้ง ๓ องค์