ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 18/อธิบายประกอบ
คำนำ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดำรงราชานุภาพ
[แก้ไข]ใน คำนำ ของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดำรงราชานุภาพ มีถ้อยคำที่วิกิซอร์ซอธิบายประกอบ ดังนี้
- พระสารสาสน์พลขันธ์ เยรินี — ได้แก่ พระสารสาสน์พลขันธ์ (เยโรลาโม เอมิลิโอ เยรินี)
- ยอชไฮวต์, พ่อค้า — ได้แก่ จอร์จ ไวต์ (George White)
- วิชเยนทร — ได้แก่ คอนสแตนติน ฟอลคอน (Constantine Phaulkon) ซึ่งได้บรรดาศักดิ์ไทยว่า เจ้าพระยาวิชาเยนทร์
รายงานการค้าขายในกรุงสยามครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายน์, ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์
[แก้ไข]รายงานการค้าขายในกรุงสยามครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายน์ นี้ ต้นฉบับเป็นภาษาอังกฤษ เป็นบทที่ชื่อ "Report on the trade of Siam written in 1678" อยู่ในหนังสือ English intercourse with Siam in the seventeenth century ของ จอห์น แอนเดอร์สัน (John Anderson) พิมพ์ครั้งแรก ค.ศ. 1890[1] ผู้ใดแปลเป็นภาษาไทยไม่ปรากฏ
ในงานนี้ มีถ้อยคำที่วิกิซอร์ซอธิบายประกอบ ดังนี้
- กบิลพัสดุ์ — เอกสารนี้ว่า เป็นอีกชื่อหนึ่งของเมืองเมกกะ, ดู เมกกะ
- กฤษณา — ต้นฉบับว่า "Sandall"[2] ซึ่งหมายถึง ไม้จันทน์
- กวาง — ต้นฉบับว่า "Anteloopes"[3] ซึ่งหมายถึง แอนทิโลป (สัตว์มีเขาในวงศ์โคกระบือ)
- กึงตั๋ง, เมือง — ต้นฉบับว่า "Canton"[4] ซึ่งสามารถหมายถึง (1) มณฑลกว่างตง ประเทศจีน หรือ (2) เมืองกว่างโจว ในมณฑลกว่างตง ประเทศจีน ("กว่างตง" เป็นสำเนียงจีนกลาง, "กึงตั๋ง" ตามเอกสารนี้ เป็นสำเนียงจีนฮกเกี้ยน)
- เกลือสินเธาว์ — ต้นฉบับว่า "Salt Peter"[5] ซึ่งหมายถึง ดินประสิว
- แกนดี — ต้นฉบับว่า "Candy"[6] ซึ่งอาจหมายถึง กัณฑี หน่วยชั่งตวงวัด
- โกแปง (ไม่รู้ว่าอะไร) ทองคำ — หมายความว่า ในถ้อยคำ "โกแปงทองคำ" นั้น ผู้แปลไม่ทราบว่า "โกแปง" คืออะไร, ทั้งนี้ ต้นฉบับว่า "Gold Copangs"[7] และ แพทริก เคลลี (Patrick Kelly) อธิบายว่า "The Gold Coins of Japan are Itchebos, Copangs or Cobans, and Obans; these are flat pieces of gold of an oblong shape, rounded at both ends, bearing various flowers and letters in relief."[8] ("เหรียญทองของญี่ปุ่น มี Itchebo, Copang หรือ Coban, และ Oban พวกนี้เป็นแผ่นทองแบนทรงรียาว หัวท้ายมน มีรูปดอกไม้และอักษรต่าง ๆ พิมพ์นูนอยู่"), เพราะฉะนั้น "Copang" จึงน่าจะหมายถึง เหรียญประเภทหนึ่งของญี่ปุ่น
- เข้า — คือ "ข้าว" (เขียนแบบเก่า)
- คอร์แมนเดล — ต้นฉบับว่า "Cormandell"[3] ซึ่งอาจหมายถึง (1) ชายฝั่งคอโรแมนเดล (Coromandel Coast) ในอนุทวีปอินเดีย หรือ (2) เขตคอโรแมนเดล (Coromendel Area) ในประเทศอินเดีย
- เครื่องเหล็กเปนกะทะแลอื่น ๆ — ต้นฉบับว่า "Iron Panns called Jauches"[3] ("กระทะเหล็กที่เรียก Jauches")
- เชรูน — อักษรโรมันว่า "Cheroon"[4]
- ซีอาเรเบีย — ต้นฉบับว่า "C Arabia"[5] ซึ่งอาจหมายถึง (1) ประเทศซาอุดีอาระเบีย (Saudi Arabia), (2) อาระเบียตอนกลาง (Central Arabia) คือ ตอนกลางของคาบสมุทรอาหรับ (Arabian Peninsula), หรือ (3) คาราเบีย (Carabia) เมืองโบราณในแมซีโดเนีย (Macedonia)
- ญวน, เมือง — ได้แก่ ประเทศเวียดนาม, ส่วนต้นฉบับใช้ว่า "Cochin China"[4]
- ตั้งเกีย, เมือง — ได้แก่ ภูมิภาคที่เวียดนามเรียกว่า "ดงกิญ" (Đông Kinh) แปลว่า "กรุงบูรพา", ส่วนต้นฉบับว่า "Tunqueene"[4]
- ตาด — พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ว่า เป็น "ชื่อมองโกลเผ่าหนึ่งที่ชอบรบราฆ่าฟันและอพยพเร่ร่อนอยู่เสมอ",[9] ส่วนต้นฉบับใช้ว่า "Tartar"[4] ซึ่งหมายถึง คนที่อยู่ในภูมิภาคทาร์ทารี (Tartary) เป็นต้นว่า เติร์ก, มองโกล, แมนจู ฯลฯ
- ตีมอร์, เมือง — ต้นฉบับว่า "Tymoor"[2]
- เตอกี, เมือง — ต้นฉบับว่า "Turkey",[5] อาจได้แก่ ประเทศตุรกีในปัจจุบัน
- นนทบุรี, เมือง — ต้นฉบับว่า "City Indicah"[5]
- น้ำตาล — ต้นฉบับว่า "Jaggarah"[4] ซึ่ง ธีระวัฒน์ แสนคำ[10] ว่า หมายถึง น้ำตาลโตนด
- เนื้อไม้ — ต้นฉบับว่า "Agulah wood" หรือ "Agula wood"[5] ซึ่งหมายถึง ไม้กฤษณา
- บริษัทอินเดียทิศตวันออก — ได้แก่ บริษัทอินเดียตะวันออก (East India Company)
- บันตัม, เมือง — ได้แก่ Banten เมืองในประเทศอินโดนีเซียปัจจุบัน
- เบงคอล, เมือง — ต้นฉบับว่า "Bengall",[5] อาจได้แก่ ภูมิภาคเบงกอล (Bengal) ในปัจจุบัน
- ปะโกดาส์, หน่วยเงิน — ต้นฉบับว่า "Pagodas"[6] ซึ่งอาจหมายถึง ปโกฏา หน่วยเงินอินเดีย
- ผ้าต่าง ๆ (ใน หน้า 15) — ต้นฉบับว่า "Callicoes"[11] ซึ่งหมายถึง ผ้าดิบ
- แฟรสเสล, หน่วยเงิน — ต้นฉบับว่า "ffrassell"[5]
- มะเกา, เมือง — ต้นฉบับว่า "Macaw",[4] ได้แก่ มาเก๊า ปัจจุบันเป็นเขตในประเทศจีน
- เมกกะ, เมือง — ต้นฉบับว่า "Meccah",[5] อาจได้แก่ มักกะฮ์ เมืองในประเทศซาอุดีอาระเบีย
- เมดีนา, เมือง — ต้นฉบับว่า "Medina",[5] อาจได้แก่ มะดีนะฮ์ เมืองในประเทศซาอุดีอาระเบีย
- เมตชเลปะตัน, เมือง — ต้นฉบับว่า "Metchlepatan"[2]
- โมกา, เมือง — ต้นฉบับว่า "Mocah"[5]
- ยอชไวต์, พ่อค้า — ได้แก่ จอร์จ ไวต์ (George White)
- โรเบอตปาเกอ — อักษรโรมันว่า "Robert Parker"
- วิชเยนทร — ได้แก่ คอนสแตนติน ฟอลคอน (Constantine Phaulkon) ซึ่งได้บรรดาศักดิ์ไทยว่า เจ้าพระยาวิชาเยนทร์
- สุรัต, เมือง — ต้นฉบับว่า "Suratt",[3] อาจได้แก่ สุรัต (Surat) เมืองในประเทศอินเดีย
- เหล็ก น้ำตาล ไม้ซุง (ใน หน้า 6) — คงตก "ข้าว" ไปอย่างหนึ่ง เพราะต้นฉบับว่า "Iron: Rice: Jaggarah: Tymber"[4]
- ออกพระศรีมโนราช, ขุนนางอยุธยาชาวเปอร์เซีย — ต้นฉบับว่า "Vphra Synnoratt"[5]
- ออกยาพิชิต, ขุนนางนครศรีธรรมราช — ต้นฉบับว่า "Ocha Pecheet"[6]
- ออกยาศรีพิพัฒน์, ขุนนางอยุธยา — ต้นฉบับว่า "Vphrah Sivepott"[7]
- อังกฤษเกี่ยวข้องกับกรุงสยามครั้งโบราณ, ชื่อหนังสือ — ได้แก่ หนังสือ English intercourse with Siam in the seventeenth century ของ จอห์น แอนเดอร์สัน ดังระบุข้างต้น
- เอ้หมึง, เมือง — ต้นฉบับว่า "Amoy",[4] ได้แก่ เซี่ยเหมิน (จีนฮกเกี้ยนเรียก "เอ้หมึง") เมืองในประเทศจีน
- ฮินดูสตาน, เมือง — ต้นฉบับว่า "Indostan",[5] อาจได้แก่ "ฮินดูสตัน" (Hindustan) ซึ่งเป็นศัพท์ที่ชาวอิหร่านใช้เรียกประเทศอินเดียหรืออนุทวีปอินเดีย
- ไฮโดรบัด, เมือง — ต้นฉบับว่า "Hydrobad",[5] อาจได้แก่ ไฮเดอราบาด (Hyderabad) เมืองในประเทศอินเดีย
เรื่องราวเจ้าพระยาวิชาเยนทร์, ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์
[แก้ไข]เรื่องราวเจ้าพระยาวิชาเยนทร์ นี้ ต้นฉบับเป็นภาษาอังกฤษ เป็นบทที่ชื่อ "Phaulkon chief minister of Siam" อยู่ในหนังสือ English intercourse with Siam in the seventeenth century ของ จอห์น แอนเดอร์สัน (John Anderson) พิมพ์ครั้งแรก ค.ศ. 1890[12] ผู้ใดแปลเป็นภาษาไทยไม่ปรากฏ
ในงานนี้ มีถ้อยคำที่วิกิซอร์ซอธิบายประกอบ ดังนี้
- กิมป์เฟอ — ต้นฉบับว่า "Kæmfer"[13] ซึ่งอาจหมายถึง เอ็งเงิลแบร์ท เค็มพ์เฟอร์ (Engelbert Kaempfer) แพทย์ชาวเยอรมัน
- โกโรแมนเดล, แหลม — ต้นฉบับว่า "Coromandel Coast"[14] ซึ่งอาจหมายถึง ชายฝั่งคอโรแมนเดลในอนุทวีปอินเดีย
- คอนสะแตนต์ฟอลกอน — ดู เจ้าพระยาวิชาเยนทร์
- คัสโตด, หมู่บ้าน — อักษรโรมันว่า "Custode"[15]
- เจ้ากรมพระคลังสินค้าของพระมหากระษัตริย์ — ต้นฉบับว่า "chief merchant to the king"[16]
- เจ้าพระยาวิชาเยนทร์ — ได้แก่ คอนสแตนติน ฟอลคอน (Constantine Phaulkon) ซึ่งได้บรรดาศักดิ์ไทยว่า เจ้าพระยาวิชาเยนทร์
- เชฟโลเนียร, เกาะ — อักษรโรมันว่า "Cephalonia",[15] ได้แก่ เกาะเซฟาโลเนียในประเทศกรีซ
- นายครัว — ต้นฉบับว่า "steward's mate"[13]
- นายโรงเข้าแกง — ต้นฉบับว่า "innkeeper"[15] ซึ่งหมายถึง เจ้าของโรงแรม
- นายห้าง — ต้นฉบับว่า "factor"[14] ซึ่งหมายถึง ตัวแทน (agent) โดยทั่วไป หรือตัวแทนค้าต่าง (commission agent) ก็ได้
- ปากน้ำ — ต้นฉบับว่า "mouth of the Menam"[14] ซึ่งหมายถึง ปากแม่น้ำเจ้าพระยา
- เปอเซียน, อ่าว — ได้แก่ อ่าวเปอร์เซีย (Persian Gulf)
- พระเจ้าเยมส์ที่ 2 — ได้แก่ พระเจ้าเจมส์ที่ 2 แห่งอังกฤษ (James II of England)
- พระเจ้าหลุยที่ 14 — ได้แก่ พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส (Louis XIV of France)
- ฟอลกอน — ดู เจ้าพระยาวิชาเยนทร์
- ฟรานซิสเดเวนปอต — ต้นฉบับว่า "Francis Davenport"[13] ซึ่งอาจหมายถึง คริสโตเฟอร์ แดเวินพอร์ต (Christopher Davenport) นักบวชชาวอังกฤษ ฉายา แฟรนซิสแห่งเซนต์แคลร์ (Francis of Saint Clare)
- เมรี, เรือ — อักษรโรมันว่า "Mary"[14]
- ยอชไวต์, พ่อค้า — ได้แก่ จอร์จ ไวต์ (George White)
- เยนัว, ชาติ — ได้แก่ เชื้อชาติ "Genoese"[15] คือ เชื้อชาติของเมืองเจโนวา (Genoa) ประเทศอิตาลี
- เวนิศ, เมือง — ได้แก่ เวนิส (Venice) เมืองในประเทศอิตาลี
- อังกฤษมาเกี่ยวข้องกับกรุงสยามครั้งโบราณ, ชื่อหนังสือ — ได้แก่ หนังสือ English intercourse with Siam in the seventeenth century ของ จอห์น แอนเดอร์สัน ดังระบุข้างต้น
- อิงแคลนด์ — ได้แก่ ประเทศอังกฤษ (England)
- โฮปเวล — อักษรโรมันว่า "Hopewell"[13]
เรื่องทูตานุทูตของสมเด็จพระนารายน์ออกไปกรุงฝรั่งเศสครั้งสุดท้าย, พระสารสาสน์พลขันธ์ (เยโรลาโม เอมิลิโอ เยรินี)
[แก้ไข]เรื่องทูตานุทูตของสมเด็จพระนารายน์ออกไปกรุงฝรั่งเศสครั้งสุดท้าย นี้ พระสารสาสน์พลขันธ์ (เยโรลาโม เอมิลิโอ เยรินี) ระบุว่า เรียบเรียงขึ้นจากเอกสารหลายฉบับ คือ "ข้างต้นได้แปลออกจากจดหมายเหตุของบาดหลวงตาชารด์ แต่ในตอนปลายนั้นได้แปลออกจากจดหมายเหตุภาษาอิตาลีอันได้ตีพิมพ์ ณ กรุงโรมในปีคริสต์ศักราช 1689 เป็นเนื้อความเพียง 8 หน้าเท่านั้น เป็นเรื่องหายากที่สุด ครั้งนี้ นับว่า เป็นการแปลเรื่องนี้เป็นครั้งแรก แต่ก่อนยังหามีผู้แปลหรือเรียบเรียงเรื่องราชทูตสำรับนี้ไม่"[17]
ในงานนี้ มีถ้อยคำที่วิกิซอร์ซอธิบายประกอบ ดังนี้
- จิวิตา เวกเกีย, เมือง — ได้แก่ ชีวีตาเวกเกีย (Civitavecchia) เมืองในประเทศอิตาลี
- จีโบ, มหาสังฆราช — อาจได้แก่ อัลเดราโน ชีโบ (Alderano Cybo) ดำรงตำแหน่งสมณรัฐมนตรี (Cardinal Secretary of State) แห่งสันตะสำนัก
- เจ้าพระยาวิชาเยนทร์ — ดู โฟกอง
- ชิโบ — อาจเป็นบุคคลเดียวกับ จีโบ
- ชีวิตเวกวียะ — ดู จิวิตา เวกเกีย
- ชีวิตะเวกกิยะ — ดู จิวิตา เวกเกีย
- ตาชาต, บาทหลวงและล่าม — ได้แก่ กี ตาชาร์ (Guy Tachard)
- นน เกวริด แกว ซูอา ซูนต์ แปลว่า ไม่ได้ไถ่ถามว่าผู้ใด — จาภาษาละตินว่า "non quærit quæ sua sunt" แปลว่า "ไม่แสวงหาเพื่อตนเอง" (does not seek for oneself; seeks nothing for oneself; seeks not one's own) ส่วน พระคัมภีร์ภาษาไทย ฉบับคิงเจมส์ฯ ให้คำแปลว่า "ไม่แสวงหาประโยชน์ของตนเอง"[18]
- บเรศต์, เมือง — ได้แก่ แบร็สต์ (Brest) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
- บิชอบออฟเอลิออโปลิส — จากภาษาอังกฤษ "bishop of Heliopolis" ซึ่งหมายถึง "มุขนายกแห่งฮีลิออพอลิส" เป็นตำแหน่งสงฆ์
- โปป — จากภาษาอังกฤษ "pope" หมายถึง พระสันตะปาปา, ในที่นี้ ได้แก่ พระสันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11 (Pope Innocent XI)
- โปปอินนอเซนต์ที่ 11 — ดู โปป
- พระราชวังณเมืองเวอร์ไซล์ — ได้แก่ พระราชวังแวร์ซาย (Palace of Versailles) ที่เมืองแวร์ซาย (Versailles) ในประเทศฝรั่งเศส
- พระราชวังโปป — อาจได้แก่ พระราชวังพระสันตะปาปา (Apostolic Palace)
- ฟอนเตนโปล, เมือง — ได้แก่ ฟงแตนโบล (Fontainebleau) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
- โฟกอง — ได้แก่ คอนสแตนติน ฟอลคอน (Constantine Phaulkon) บรรดาศักดิ์ไทยว่า เจ้าพระยาวิชาเยนทร์
- มหาสังฆราช — อาจได้แก่ ตำแหน่งอัครมุขนายก (archbishop)
- มองสิเออลาลูแปร์, ราชทูตฝรั่งเศส — ได้แก่ ซีมง เดอ ลา ลูแบร์ (Simon de la Loubère)
- มองสิเออร์เสเบเร, ราชทูตฝรั่งเศส — ได้แก่ โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล (Claude Céberet du Boullay)
- ไม่ได้ไถ่ถามว่าผู้ใด — ดู นน เกวริด แกว ซูอา ซูนต์
- เยนูวา, เมือง — ได้แก่ เจโนวา (Genoa) เมืองในประเทศอิตาลี
- รุเอ็น, เมือง — ได้แก่ รูอ็อง (Rouen) เมืองในประเทศฝรั่งเศส
- โรงเรียนพระเจ้าลูอิสมหาราช — ได้แก่ ลีเซ ลวี-เลอ-กร็อง (Lycée Louis-le-Grand; แปลตรงตัวว่า "โรงเรียนหลุยส์มหาราช")
- สมเด็จพระเจ้ากรุงฝรั่งกาแลเนาวะรามหาราชาธิราช
- สมเด็จพระเจ้ากรุงศรีอยุทธยามหาขัติยราช — ได้แก่ สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
- สังฆราช — อาจได้แก่ ตำแหน่งมุขนายก (bishop)
- แหลมเข็ม — ได้แก่ แหลมอะกัลลัส (Cape Agulhas; แปลตรงตัวว่า "แหลมเข็ม")
- แหลมเคปออฟกุดโฮป — ได้แก่ แหลมกู๊ดโฮป (Cape of Good Hope)
- ออกยาวิชาเยนทร์ — ดู โฟกอง
- อินนอเซนต์ที่ 11 — ดู โปป
- เอลิออโปลิส — ดู เฮลิโยโปลิส์
- เฮลิโยโปลิส์ — จากภาษาอังกฤษ "Heliopolis", ในที่นี้หมายถึง ตำแหน่งมุขนายกแห่งฮีลิออพอลิส (bishop of Heliopolis)
เชิงอรรถ
[แก้ไข]อ้างอิง
[แก้ไข]- ↑ Anderson (1890, pp. 421–428)
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Anderson (1890, p. 425)
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Anderson (1890, p. 424)
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 Anderson (1890, p. 423)
- ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 5.12 Anderson (1890, p. 422)
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Anderson (1890, p. 428)
- ↑ 7.0 7.1 Anderson (1890, p. 426)
- ↑ Kelly (1832, p. 82)
- ↑ ราชบัณฑิตยสถาน (ม.ป.ป.)
- ↑ ธีระวัฒน์ แสนคำ (2554, น. 56)
- ↑ Anderson (1890, p. 427)
- ↑ Anderson (1890, pp. 163–167)
- ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Anderson (1890, p. 166)
- ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 Anderson (1890, p. 164)
- ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 Anderson (1890, p. 163)
- ↑ Anderson (1890, p. 165)
- ↑ สำนักนายกรัฐมนตรี (2510, น. 19)
- ↑ "1 โครินธ์ 13 / 1 Corinthians 13" (2546)
บรรณานุกรม
[แก้ไข]- "1 โครินธ์ 13 / 1 Corinthians 13". (2546). ใน พระคัมภีร์ภาษาไทย ฉบับคิงเจมส์ และพระคัมภีร์ภาษาอังกฤษ ฉบับคิงเจมส์. สืบค้นจาก http://www.thaipope.org/webdual/46_013.htm
- ธีระวัฒน์ แสนคำ. (2554). "ความสัมพันธ์ทางการค้ากับการแสวงหาอำนาจของเมืองพิษณุโลกในพุทธศตวรรษที่ 22–23". วารสารมหาวิทยาลัยศิลปากร ฉบับภาษาไทย, 31(2).
- ราชบัณฑิตยสถาน. (ม.ป.ป.). พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. สืบค้นจาก http://www.royin.go.th/dictionary/
- สำนักนายกรัฐมนตรี, คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี. (2510). ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1. พระนคร: โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี.
- Anderson, J. (1890). English intercourse with Siam in the seventeenth century. London: Kegan Paul, Trench, Trübner & Co., Ltd.
- Kelly, P. (1832). Oriental metrology, comprising the monies, weights, and measures of the East Indies, and other trading places in Asia, reduced to the English standard by Verified Operations. London: Longman, Rees, Orme, & Co.