ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 26/คำอธิบาย
หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ตรัสขออนุญาตพิมพ์กฎมนเทียรบาลพะม่าที่หม่อมฉันแปลถวายไว้เป็นหนังสือแจกในงานพระราชทานเพลิงศพหม่อมเจ้าตระนักนิธิผล ไชยันต์ นั้น ถ้าท่านทรงพระดำริเห็นว่า ควรพิมพ์เป็นหนังสือแจกได้ หม่อมฉันก็ถวายอนุญาตด้วยความยินดี แต่หนังสือนั้น เมื่อหม่อมฉันแปล จำนงแต่จะถวายประดับพระปรีชาญาณพระองค์ท่าน มิได้หมายว่า จะพิมพ์โฆษณา เมื่อจะพิมพ์ให้คนทั้งหลายอ่าน จึงเห็นว่า ควรจะบอกอธิบายการที่แปลไว้ด้วย
ต้นฉะบับหนังสือกฎมนเทียรบาลพะม่าที่หม่อมฉันแปลนั้นเป็นภาษาอังกฤษ อยู่ในหนังสืออภิธานเมืองพะม่าเหนือ Upper Burma Gazetteer ซึ่งรัฐบาลอังกฤษให้เซอร์ ยอร์ช สกอตต์ เรียบเรียงพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๓ ตอนที่แปลนี้เรียกในภาษาอังกฤษว่า Palace Customs ชื่อก็ตรงกับที่เราเรียกว่า กฎมนเทียรบาล เซอร์ ยอร์ช สกอตต์ อ้างว่า เป็นตำราอยู่ในคัมภีร์โลกพยุห Lawkabayuha พะม่าแยกเอามาลงไว้ในหนังสือเรื่อง พระราชวงศ์ Yazawindaw ฉะบับเมืองมัณฑเล ชะรอยต้นฉะบับภาษาพะม่าจะอ่านเข้าใจยาก ด้วยเป็นสำนวนโบราณ เซอร์ ยอชร์ สกอตต์ จึงบอกไว้ว่า เมื่อแปล ต้องอาศัยไต่ถามพะม่าที่เป็นข้าราชการชั้นเก่าด้วย สังเกตดูรูปความกฎมนเทียรบาลพะม่า ก็เป็นทำนองเดียวกันกับกฎมณเฑียรบาลของไทยที่พิมพ์ไว้ในกฎหมายเก่า เห็นได้ว่า พะม่ากับไทยได้ต้นตำรามาจากแหล่งอันเดียวกัน เป็นแต่มาแก้ไขรายการไปตามความนิยมในพื้นเมือง จึงผิดกัน
มูลเหตุที่หม่อมฉันจะแปลนั้น เมื่ออ่านกฎมนเทียรบาลพะม่าแล้ว คิดถึงพระองค์ท่าน ด้วยเคยค้นกฎมณเฑียรบาลหาความรู้โบราณคดีมาด้วยกันตั้งแต่รัชชกาลที่ ๕ นึกว่า ท่านคงจะพอพระหฤทัยที่จะทรงทราบไปถึงกฎมนเทียรบาลพะม่าด้วย ทูลถามไปก็ได้รับลายพระหัตถ์ตรัสตอบมาว่า ถ้าได้ทอดพระเนตรก็จะทรงยินดีมาก หม่อมฉันจึงแปลส่งไปถวายเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๘ เมื่อแปล พิจารณาดูต้นฉะบับภาษาอังกฤษ เห็นสำนวนเป็นอย่างแปลแต่เนื้อความจากฉะบับภาษาพะม่าไปเขียนอธิบายเป็นภาษาอังกฤษให้ฝรั่งเข้าใจ ถ้าแปลเป็นภาษาไทยตามสำนวนที่แต่งภาษาอังกฤษ ดูเหมือนจะกลับทำให้ไทยเข้าใจยากขึ้น หม่อมฉันจึงแปลแต่เนื้อความจากภาษาอังกฤษเหมือนอย่างเซอร์ ยอร์ช สกอตต์ แปลจากภาษาพะม่า แต่ที่เขาอาศัยไต่ถามข้าราชการพะม่า หม่อมฉันเอาความในกฎมณเฑียรบาลไทยกับขนบธรรมเนียมไทยที่มีพ้องกันมาเทียบเคียงในอธิบาย และเอานามศัพท์ในกฎมณเฑียรบาลไทยมาใช้ในที่ความตรงกัน ให้ไทยอ่านเข้าใจง่ายขึ้น
เมื่อหม่อมฉันแปลกฎมนเทียรบาลพะม่าแล้ว หม่อมฉันไปเมืองพะม่า ได้ไปเห็นเครื่องราชูปโภคพะม่าบางอย่าง และอ่านหนังสือเรื่องอื่น พบการราชพิธีที่ไม่มีในกฎมนเทียรบาลของเซอร์ ยอร์ช สกอตต์ อีกบ้าง บัดนี้ ท่านจะโปรดให้พิมพ์กฎมนเทียรบาลพะม่าเป็นหนังสือแจกในงานศพหม่อมเจ้าตระนักนิธิผล ไชยันต์ ซึ่งหม่อมฉันคุ้นเคยชอบพอทั้งตัวเธอ และหม่อมเจ้าหญิงประโลมจิตร จิตรพงศ ผู้ชายา อยากจะช่วยงานศพบ้าง แต่อยู่ไกล จึงได้ตรวจชำระหนังสือกฎมนเทียรบาลพะม่า แก้ไขตรงที่เห็นว่ายังบกพร่อง และแต่งเรื่องพิธีอื่นที่พบเมื่อภายหลังเพิ่มเติมลง ส่งมาถวายเป็นฉะบับใหม่สำหรับพิมพ์แจกในงานศพหม่อมเจ้าตระนักนิธิผล ไชยันต์ ตามพระประสงค์
.svg)