ไทยสถาปนากษัตริย์เขมร/เอกสาร 22
ด้วยมีพระบรมราชโองการดำรัสเหนือเกล้าฯ สั่งให้เจ้าหมื่นศรีสรรักษ หัวหมื่นมหาดเล็ก มาแจ้งความแก่องค์พระนโรดมฯ ว่า องค์สมเด็จพระหริรักษาฯ ออกมาเป็นเจ้าครอบครองกรุงกัมพูชาธิบดี ก็มีหนังสือใช้พระยาพระเขมรเข้ามาเฝ้าทูลละอองฯ ไม่ขาดเสมอต้นเสมอปลาย ครั้นได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติพระบรมราชาภิเศกแล้ว องค์สมเด็จพระหริรักษฯ ก็ยิ่งสนิท หมายเอาพระบารมีเป็นที่พึ่งในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการสิ่งใดก็ได้มีพระราชหัตถเลขาไปมาเยี่ยมเยืยนมิได้ขาด ครั้นองค์สมเด็จพระหริรักษฯ ถึงแก่พิราลัยแล้ว ก็ได้มีตราออกไปให้องค์พระนโรดมฯ ว่าราชการบ้านเมือง จัดแจงทำการเผาศพองค์สมเด็จพระหริรักษฯ เสร็จแล้วจะได้เศกองค์พระนโรดมฯ เป็นเจ้าปกครองแผ่นดินสืบวงศตระกูลต่อไป องค์พระนโรดมกับองค์วัตถามาเกิดวิวาทรบพุ่งกัน ไพร่บ้านพลเมืองกำเริบขัดแขง ไม่นับถือเจ้านายให้เป็นลำดับตามผู้ใหญ่ผู้น้อย มาแตกร้าวเป็นสองจิตสามใจไปดังนี้ เป็นที่รำคาญพระราชหฤทัยนัก ทรงพระราชดำริจะใคร่ระงับพระยาพระเขมรราษฎรที่แตกร้าวให้ปรองดองสมัครสมานต่อองค์พระนโรดมฯ ให้ได้กลับไปเป็นเจ้าครองบ้านเมืองตามกระแสพระราชดำริไว้แต่ก่อน แต่ยังไม่ทราบถ้อยความชัดแน่ว่า ตั้งแต่องค์พระนโรดมฯ ออกไปเป็นมหาอุปราชเมืองอุดงมีไชย จนองค์สมเด็จพระหริรักษฯ ถึงแก่พิราลัย จนเข้ามาอยู่ ณ เมืองพระตะบอง ถ้อยความจะมีอยู่สักกี่เรื่อง องค์พระนโรดมฯ จะขอเอาพระบารมีเป็นที่พึ่งแล้ว ก็ต้องชี้แจงบอกกล่าวให้ชัดแจ้ง จะได้ทรงพระราชดำริผันผ่อนให้ควรแก่การ ข้อหนึ่ง ทราบความเข้ามาถึงกรุงเทพฯ ว่า องค์พระนโรดมฯ ออกไปถึงเมืองอุดงมีไชย มีความเกี่ยวข้องกับต่วนหลี ๆ กลัว จึงพาครอบครัวหนีไปพึ่งญวนนั้น ด้วยเหตุผลถ้อยความอย่างไร ข้อหนึ่ง องค์สมเด็จพระหริรักษฯ ลงโทษแก่องค์พระนโรดมฯ ทำผิดด้วยการอย่างไร จึ่งได้ทำโทษถึงอย่างนั้น ข้อหนึ่ง องค์พระนโรดมฯ บอกเข้ามาว่า องค์วัตถาสมัครจะทำราชการอยู่ ณ เมืองอุดงมีไชย ฝ่ายองค์พระวัตถามีหนังสือเข้ามาถึงพระยาภักดีอิศราว่า ไม่สมัครอยู่ จะเข้ามา ณ กรุงเทพฯ ความข้อนี้ เมื่อจะบอก ไม่ปรึกษาให้พร้อมมูลกันฤๅ ความในหนังสือจึงได้เข้ามาเถียงกันอยู่ ณ กรุงเทพฯ ดังนี้ ข้อหนึ่ง องค์วัตถาตั้งเกลี้ยกล่อมผู้คน จะเป็นเสี้ยนหนามขึ้นแล้ว ชอบแต่องค์พระนโรดมฯ จะคิดอ่านจับตัวส่งเข้ามาเสีย ณ กรุงเทพฯ จึ่งจะชอบ ให้แต่พระยาพระเขมรไพร่พลเอาปืนไปยิงขับไล่พอไปเสียพ้นบ้านเมือง คิดทำการดังนี้ เห็นความอย่างไร องค์วัตถาเข้ามาถึงเมืองนครเสียมราฐแล้ว ให้สนองโสไปรักษาครอบครัวที่เมืองบาพนม ครั้นสนองโสไปถึงเมืองบาพนม คิดการกำเริบ ขับไล่พระยาธรรมเดโชไปเสียจากเมือง แล้วสนองโสเข้านั่งเมืองบาพนม องค์พระนโรดมฯ ทราบว่า สนองโสตีเมืองบาพนมได้ เมืองบาพนม พวกพ้องสนองโสก็มีอยู่มาก ชอบแต่จะจัดกองทัพให้แขงแรง ที่เมืองอุดงมีไชยเครื่องศัสตราวุธปืนใหญ่-น้อยกระสุนดินดำก็มีอยู่มาก จนถึงขอยกกองทัพไปรบพุ่งกับญวนแล้วพระยาพระเขมรผู้ใหญ่ผู้น้อยไพร่พลเมืองก็ยังพร้อมมูลอยู่ ถ้ารีบร้อนจัดแจงกองทัพแขงแรงไปจับสนองโสตัดรอนเสียได้แล้ว การก็จะหากำเริบใหญ่โตถึงดังนี้ไม่ องค์พระนโรดมฯ จัดกองทัพไปรบสนองโส ก็เหมือนไปทำเล่น สนองโสจึงได้จับพระยายมราช พระยาพระเขมร ไปได้ ความข้อนี้ องค์พระนโรดมฯ ก็ไม่ได้บอกเข้ามา ณ กรุงเทพฯ ไพร่บ้านพลเมืองเห็นว่า สนองโสชนะทัพศึก แล้วเป็นคนองอาจกล้าหาญดี จึงได้เข้าเกลี้ยกล่อมสนองโสมากขึ้น สนองโสจัดกองทัพให้ยกเข้ามาล้อมเมืองอุดงมีไชย องค์พระนโรดมฯ ทราบแล้วก็ไม่คิดที่จะสู้รบอยู่รักษาบ้านเมือง ตื่นตกใจอพยพพาพระยาพระเขมรผู้ใหญ่ ๆ แลบุตรภรรยาครอบครัวเข้ามา ณ ด่านเสมานั้น ปัญญาองค์พระนโรดมฯ และพระยาพระเขมรคิดเห็นประการใด จึงได้พากันทิ้งบ้านเมืองเสียดังนี้ แลองค์พระหริราชดนัยไกรแก้วฟ้าไม่ตามองค์พระนโรดมฯ เข้ามาอยู่รักษาบ้านเมืองและพูดจาเกลี้ยกล่อมนายทัพนายกองพวกสนองโสระงับการกำเริบลงได้ บ้านเมืองไม่ได้เสียไปกับพวกสนองโสนั้น จะมีความชอบหรือไม่ ข้อหนึ่ง ไพร่บ้านพลเมืองพากันกำเริบ ควบคุมกันเป็นหมู่เป็นเหล่า ที่ไปเข้าหาพวกสนองโสก็มี ที่ตั้งขัดแขงอยู่ตามบ้านตำบลก็มาก องค์พระนโรดมกับพระยาพระเขมรจะคิดประการใด จึ่งจะให้ผู้คนกลับใจเรียบร้อยเหมือนอย่างแต่ก่อนได้ ข้อความที่ถามทั้งนี้ ให้องค์พระนโรดมฯ พระยาพระเขมร บอกกล่าวชี้แจงมาให้แจ่มแจ้งจงทุกข้อ
| เลขที่ | ๑๖๓ | |
| หมู่ | จดหมายเหตุ ร. ๔ จ.ศ. ไม่มี[1] | |
| ชื่อ | พระบรมราชโองการให้องค์พระนโรดมฯ ถวายคำชี้แจง | |
| ประวัติ | ของหอพระสมุดแห่งชาติ |
- ↑ เรื่องนี้ไม่มีวันเดือนปีหรือ จ.ศ. แต่อ้างตามเรื่องว่า องค์สมเด็จพระนโรดมหนีสนองโสไปอยู่พระตะบอง สนองโสจับพระยายมราช พระยาพระเขมร ตามพระราชพงศาวดารว่า สนองโสจับพระยาพระเขมรเมื่อพระพุทธศักราช ๒๔๐๔ และพระนโรดมหนีไปอยู่ในพระตะบองเมื่อพุทธศักราช ๒๔๐๔