ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 1/เรื่องที่ 3
ในหนังสือพระราชพงษาวดารฉบับอื่นมีความปรากฎตอน ๑ ว่า สมเด็จพระบรมไตรโลกนารถสร้างวิหารวัดจุฬามณีแล้ว แลเสด็จออกทรงผนวชอยู่วัดจุฬามณี ๘ เดือน ความข้อนี้ ทราบว่า ผู้ศึกษาพงษาวดารตั้งแต่ในรัชกาลที่ ๔ ได้พากันค้นหาวัดจุฬามณีในกรุงเก่าไม่พบ แลไม่มีใครรู้ว่า สมเด็จพระบรมไตรโลกนารถทรงผนวชที่วัดจุฬามณีไหน ต่อมา ได้หนังสือพระราชพงษาวดาร ฉบับหลวงประเสริฐ จึ่งทราบแน่ชัดว่า สมเด็จพระบรมไตรโลกนารถเสด็จขึ้นไปเสวยราชสมบัติอยู่เมืองพิศณุโลกคราว ๑ ไปทรงผนวชที่วัดจุฬามณีเมืองพิศณุโลก แลจึงได้ความเข้าใจกันในพวกโบราณคดีว่า ทำไมผู้ศึกษาพงษาวดารแต่ก่อนจึงหาวัดจุฬามณีในกรุงเก่าไม่พบ ในขณะที่โจทกันอยู่ในเรื่องนี้ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนลพบุรีราเมศวร์ เสด็จขึ้นไปตรวจราชการมหาดไทยที่เมืองพิศณุโลก ไปพบศิลาจาฤกมีอยู่ที่วัดจุฬามณี จึงคัดประทานมาทันลงพิมพ์พร้อมกับเมื่อพิมพ์พระราชพงษาวดาร ฉบับหลวงประเสริฐ ครั้งแรก จาฤกนี้เปนพยานว่า สมเด็จพระบรมไตรโลกนารถได้ทรงผนวชที่เมืองพิศณุโลกแน่นอน จึงได้พิมพ์คำจาฤกไว้ด้วย
ลุศักราช ๘๒๖ ปีวอกนักษัตร อันดับน้นน สมเด็จพระรามาธิบดีศรีบรมไตรโลกนารถบพิตรเปนเจ้าให้สร้างอารามจุฬามณีที่จะเสดจออกทรงมหาภิเนษกรม ขณะน้นน เอกราชทั้งสามเมือง คือ พญาล้านช้าง แลมหาราชพญาเชียงใหม่ แลพญาหงษาวดี ชมพระราชศรัทธา ก็แต่งเครื่องอัฐบริขารให้มาถวาย.
ลุศักราช ๘๒๗ ปีรกานักษัตร เดือนแปด ขึ้นสิบสี่ค่ำ ครุเทพวาร สมเด็จพระรามาธิบดีศรีบรมไตรโลกนารถบพิตรเป็นเจ้าเสด็จทรงพระผนวช แลสมเด็จพระราชเอารสท่านกราบลงกับพระบาท แล้วก็สู่พระราเชนทรยาน แลท่านก็ให้บวชพระสงฆ์ปริวัตรก่อนห้าพระองค แล้วท่านจึงทรงเครื่องบรรพชิต แลพระสงฆ์บวชโดยเสด็จทั้งสี่คณะ ๒๓๔๘ พระองค์ แต่สมเด็จพระรามาธิบดีศรีบรมไตรโลกนารถบพิตรเป็นเจ้าทรงพระผนวชอยู่ได้แปดเดือน สิบห้าวัน ครั้นเถิงเดือนห้า สมเด็จพระเอารสท่านแลพฤฒามาตย์ทั้งหลายถวายบังคมขออัญเชิญพระองค์เสด็จลาผนวชช่วยครองราษฎรกรรมทั้งปวง ท่านก็เสด็จปริวัตร แล้วก็ล่องลงมายังกรุงพระมหานครศรีอยุทธยา.
พุทธศักราชได้ ๒๒๒๒ ปีปลาย ๑๐ เดือนห้าวันวอกโทศก (จุลศักราช ๑๐๔๒) รุ่งแล้วห้าโมง หลวงสิทธิมหาดเล็กรับพระราชโองการ แลหมื่นราชสังฆการีรับหมายรับผ้าพระราชทาน ให้พระครูธรรมไตรโลกยนารถราชมุนีสีลวิสุทธาจารย์อธิการณอารามจุฬามณีทาบรอยพระพุทธบาทด้วยพระเดชสมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารธรรมิกราชาธิราชเจ้าผู้ประเสริฐในภพ มีพระโองการตรัสให้อนุญาตให้ไปประดิษฐานไว้ณอารามวัดจุฬามณีเปนที่นมัสการแด่สมณะพราหมณาจารยแลประชาราษฎรอันมิได้มานมัสการพระพุทธบาท แลจึงพระราชทานแผ่นศิลาควร(ถุทุณา)พระพุทธบาทแลแผ่นศิลาแผ่นหนึ่งให้ลงจาฤกพระราชวงษาวดารแลพระราชตำราแลกัลปนาข้าพระจุลามณีอันประจุพระเกษาแลเปนข้าพระพุทธบาท ลุศักราช ๑๐๔๓ ปีรกา ตรีณิศก วันสุกร ขึ้นค่ำหนึ่ง ยามศุกร ๑๐ ชั้นฤกษ ๒๑ รับพระพุทธบาทประดิษฐานไว้ในมณฑป.
ตำรานี้พิจารณาแล้วแลปิดตรามนุษถือสมุดพระศรีสุเรนทราธิบดีอภัยพิริยาพรหมเทพราชมาตยาธิบดีศรีกลาสมุดสมุหพระสุรัสวดีประจำอักษรไว้กลาง(ขหนบ วน)ศก เดือนอ้าย ขึ้นสิบเบ็จค่ำ รกานักษัตร ตรีณิศก จึงพระศรีสรรเพ็ชสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรบรมมหาจักรพรรดิศวรราชาธิราชเมศวรธรรมิกราชเดโชชัยบรมเทพาดิเทพตรีภูวนาธิเบศรโลกเชษฐวิสุทธิมกุฏพุทธางกูรบรมจักรพรรดิศวรธรรมิกราชาธิราชอันประเสริฐ เสด็จอยู่ในพระที่นั่งศรีสุริยาศน์อมรินทราชมหาสถานโดยอุตราภิมุข จึงพระพิมลธรรมอนันตญาณสุทธอุดมราชกระวีศรีสงฆบรินายกติปิฎกธรวรญาณคำภีรสธรรมราชมุณีบพิตรถวายพระพรทูลพระกรุณาว่า เมืองพิศณุโลกแต่ก่อนน้นน มีข้าพระเปนกัลปนาพระราชทานอุทิศไว้สำหรับพระอาราม แลบัดนี้ ข้าพระทั้งปวงแตกฉานซ่านเซนอยู่ แลคนเปนเดิมข้าพระไปอยู่อื่นนั้นควรภิกษุ...(ศิลาชำรุด)...ทังสิบแปดคนนี้เปนข้าพระณอารามจุลามณี...(ชำรุด)...สิบแปดคนนี้แลถวายไว้ให้คงเปนข้าพระณอารามจุลามณีตามเดิมมาแต่ก่อนแล้ว ถ้าบุคคลผู้ใดแลเอาคนข้าพระสิบแปดคนอันพระกัลปนาพ...(ชำรุด)...ท่านไว้เปนข้าพระอารามพระจุลามณีไปใช้สอยกิจราชการ...(ชำรุด)...ไปทำสิ่งใดสิ่งหนึ่ง...(ชำรุด) บุท...(ชำรุด)...จงไปตกนรกหมกไหม้ใต้บาดาลได้ทุกข์นิรันดร แล้วอย่าได้พบพระพุทธพระธรรมพระสงฆ์จงทุกชาติเลย ๚
พ่อกูชื่อศรีอินทราทิตย แม่กูชื่อนางเสือง พี่กูชื่อบานเมือง ตูพี่น้องท้องเดียวห้าคน ผู้ชายสาม ผู้หญิงโสง พี่เผือผู้อ้ายตายจากเผือตั้งแต่ยังเล็ก เมื่อกูขึ้นใหญ่ได้สิบเก้าเข้า ขุนสามชนเจ้าเมืองฉอดมาท่เมืองตาก พ่อกูไปรบขุนสามชนหวัวซ้าย ขุนสามชนขับมาหวัวขวา ขุนสามชนเกลื่อนเข้า ไพร่ฝ้าหน้าใส พ่อกูหนีญญ่ายพ่ายจแจ้ ๆ กูบ่หนี กูชี่ข้างบุกพล กูขบบเข้าก่อนพ่อกู กูต่อช้างด้วยขุนสามชน ตนกูพุ่งช้างขุนสามชนตววชื่อมาสเมืองแพ้ ขุนสามชนพ่ายหนี พ่อกูจึงขึ้นชื่อกูชื่อพระรามคํแหง เพื่อกูพุ่งช้างขุนสามชน เมื่อชั่ววพ่อกู กูบํเรอแก่พ่อกู กูบํเรอแก่แม่กู กูได้ตววเนื้อตววปลา กูเอามาแก่พ่อกู กูได้หมากสํหมากหวานอนนกูกินอร่อยกินดี กูเอามาแก่พ่อกู กูไปตีหนองง่องช้างได้ กูเอามาแก่พ่อกู กูไปท่บ้านท่เมือง ได้ช้างได้ของ ได้ปววได้นาง ได้เงือนได้ทอง ได้เอามาเขนแก่พ่อกู พ่อกูตาย ยงงพี่กู กูพร่ำบํเรอแก่พี่กูอย่างบํเรอแก่พ่อกู พี่กูตาย จึงได้เมืองแก่กูทงงกล เมื่อชัววพ่อขุนรามคำแหง เมืองศุโขไทยนี้ดี ในน้ำมีปลา ในนามีเข้า เจ้าเมืองบ่เอาจะกอบในไพร่ลู่ทาง เพื่อนจูงงววไปค้า ขี่ม้าไปขาย ใครจกกใคร่ค้าช้างค้า ใครจกกใคร่ค้าม้าค้า ใครจกกใคร่ค้าเงือนค้าทองค้า ไพร่ฝ้าหน้าใคร่ ลูกเจ้าลูกขุนผู้ใดแล้ ล้มตายหายกว่าอย้าวเรือน พ่อเซื่อเลือค้ำ มนนช่างขอลูกเมียเยียเข้า ไพร่ฝ้าข้าไทย ป่าหมากป่าพลู พ่อเซื่อมนนไว้แก่ลูกมนนสิ้น ไพร่ฝ้าลูกเจ้าลูกขุน ผิและผิดแผกแสกข้างกนนส่วนใดแท้แล้ จีงแล่งความแก่ข้าด้วยซื่อ บเข้าผู้ลกกมกกผู้ซ่อน เหนเข้าท่านบ่ใคร่พีน เหนสินท่านบ่ใคร่เดือด คนใดซื้อขายมาหาพาเมือง มาคูข้อยเหนือเพื่อกู มนนบ่มีช้างบ่มีม้า บ่มีปววบ่มีนาง บ่มีเงือนบ่มีทอง ให้แก่มนน ของมนนต้งงเปนบ้านเปนเมืองใด ข้าเลือกข้าเลือ หววพุงหววรปกดี บ่ฆ่าบ่ตี ในปากปตูมีกดีงอนนหนึ่งแขวนไว้หนน ไพร่ฝ้าหน้าใส กลางบ้านกลางเมือง มีถ้อยมีความ เจบท้องข้องใจ มนนจกกกล่าวเถิงเจ้าเถิงขุนบ่ไร้ ไปลนนกดีงอนนท่านแขวนไว้ พ่อขุนรามคํแหงเจ้าเมืองได้ยินเรียก เมื่อถามสวนความแก่มนนด้วยซื่อ ไพร่ในเมืองศุโขไทยนี้ จีงซํสร้างป่าหมากป่าพลูท่ววเมืองนี้ทุกแห่ง ป่าพร้าวก็หลายในเมืองนี้ ป่าลางก็หลายในเมืองนี้ หมากม่วงก็หลายในเมืองนี้ หมากขามก็หลายในเมืองนี้ ใครสร้างได้ไว้แก่มนน กลางเมืองศุโขไทยนี้ มีน้ำดรพงงโพยสีใสกินดี ดงงกินน้ำโขงเมื่อแล้ง รอบเมืองศุโขไทยนี้ตีร ไปได้สามพันสี่ร้อยวา คนในเมืองศุโขไทยนี้ มกกทาน มกกทรงสีล มกกโอยทาน พ่อขุนรามคํแหงเจ้าเมืองศุโขไทยนี้ ท้งงชาวแม่ชาวเจ้า ทวยปววทวยนาง ลูกเจ้าลูกขุน ท้งงสิ้นท้งงหลาย ท้งงผู้ชายผู้หญิง ฝูงทวยมีสรธาในพระพุทธสาสน ทรงสีลเมื่อพรนษาทุกคน เมื่อโอกพรนษา กราลกถินเดือนหนึ่งจีงแล้ว เมื่อกราลกถิน มีพํนเบี้ยมีพํนหมากมีพํนดอกไม้ มีหมอนน่งงหมอนโนน บริพารกถินโอยทาน แลปีแลญิบลานไปสูดญดดกถินเถิงอรญญิกพู้น เมื่อจกกเข้ามาวยง รยงกนนแต่อรญญิกพู้น เท่าหววลานดํบงคํด้วยสยงพาดสยงพีน สยงเลื่อนสยงขบบ ใครจกกมกกเหล้นเหล้น ใครจกกมกกหววหวว ใครจกกมกกเลื่อนเลื่อน เมืองศุโขไทยนี้มีสี่ปตูสี่ (ชำรุด) หซงงห้ยนญ่อมคนสยดกนนเข้าดูท่านเผาทยนเหล้นไฟ เมืองศุโขไทยนี้มีต่งงจกกแผก กลางเมืองศุโขไทยนี้ มีพีหาร มีพระพุทธรูปทอง มีพระอฐฐารศ มีพระพุทธรูป มีพระพุทธรูปอนนใหญ่ มีพระพุทธรูปอนนราม มีพีหารอนนใหญ่ มีพีหารอนนราม มีปู่ครู มีสังฆราช มีเถร มีมหาเถร เบื้องตวนนตกเมืองศุโขไทยนี้ มีอรญญิก พ่อขุนรามคํแหงกทำโอยทานแก่มหาเถรสังฆราชปราชญรยนจบปีฎกไตร หววก๊กกว่าปู่ครูในเมืองนี้ ทุกคนสุกแต่เมืองศรีธรมมราชมา ในกลางอรญญิก มีพีหารอนนหนึ่ง มนนใหญ่สูงงามนัก มีพระอัฐฐารศอนนหนึ่งลุกยืน เบื้องตวนนโอกเมืองศุโขไทยนี้ มีพีหาร มีปู่ครู มีทเลหลวง มีป่าหมาก มีป่าพลู มีไร่ มีนา มีถิ่น มีถาน มีบ้านใหญ่บ้านเล็ก มีป่าม่วง มีป่าขาม ดูงามดงงแกล้ เบื้องตีนนอนเมืองศุโขไทยนี้ มีตลาดปสาน มีพระอจน มีปราสาท มีป่าหมากพร้าว ป่าหมากลาง มีไร่ มีนา มีถิ่น มีถาน มีบ้านใหญ่บ้านเล็ก เบื้องหววนอนเมืองศุโขไทยนี้ มีกุฎีพีหารปู่ครูอยู่ มีสรีดภงส มีป่าพร้าว มีป่าลาง มีป่าม่วงป่าขาม มีนาโคก มีพระขพุงผีเทพดาในเขาอนนน้นนเปนใหญ่กว่าทุกผีในเมืองนี้ ขุนผู้ใดถือเมืองศุโขไทยนี้แล้ ไหว้ดีพลีถูก เมืองนี้ทย่งเมืองนี้ดี ผิไหว้บ่ดีพลีบ่ถูก ผีในเขาอนนบ่คุ้มบ่เกรง เมืองนี้หาย ๑๒๑๔ ศกมโรง พ่อขุนรามคํแหงเจ้าเมืองศรีสชชนาไลยศุโขไทยนี้ ปลูกไม้ตาลนี้ได้สิบสี่เข้า จีงให้ช่างฟนนขดารหีนตงงหว่างกลางไม้ตาลนี้ วนนเดือนดบบเดือนโอกแปดวนน วนนเดือนเตมท้ง⟨ง⟩แปดวนน ฝูงปู่ครูเถรมหาเถรขึ้นน่งงเหนือขดารหีนสูดธรมมแก่อุบาสกฝูงทวยจำสีล ผิใช่วนนสูดธรมม พ่ขุนรามคํแหงเจ้าเมืองศรีสชชนาไลยศุโขไทยขึ้นน่งงเหนือขดารหีน ให้ฝูงทวยลูกเจ้าลูกขุน ฝูงทวยถือบ้านถือเมืองกนน วนนเดือนพีเดือนเตม ท่านแต่งช้างเผือกกรพดดลยาง ท้ยนญ้อมทองงาม ทงงววาชื่อรูบาสี พ่ขุนรามคํแหงขึ้นขี่ไปนบพระพีหารอรญญิก แลเอามาจาริกอนนหนึ่งมีในเมืองชลยงสถาปกไว้ด้วยพระศรีรตนธาตุ จาริกอนนหนึ่งมีในถ้ำชื่อถ้ำพระราม อยู่ฝ่งงน้ำสํพาย จาริกอนนหนึ่งมีในถ้ำรตนธาร ในคลองป่าต้นนี้มีสาลาสองอนน อนนหนึ่งชื่อสาลาพระมาส อนนหนึ่งชื่อพุทธภุ้ง ขดารหีนนี้ชื่อมนงงสีลาบาตรสถาปกไว้หีน จีงท้งงหลายเหน พ่อขุนพระรามคํแหง ลูกพ่ขุนศรีอินทราทิตย เปนขุนในเมืองศรีสชชนาไลยศุโขไทย ท้งงมากาวลาวแลไทย เมืองใต้หล้าฟ้า (ชำรุด) ศุโขไทยชาวอูชาวของมาออก ๑๒๐๗ ศก ปีกุร ให้ขุดเอาพระธาตุออกทงงหลายเห็นกทำบูชาบํเรอแก่พระธาตุได้เดือนหกวนน จีงเอาลงฝงงในกลางเมืองศรีสชชนาไลยก่อพระเจดีย์เหนือหกเข้าจีงแล้ว ต้งงวยงผาล้อมพระมหาธาตุสามเข้าจีงแล้ว เมื่อก่อนลายสือไทยนี้บมี ๑๒๐๕ ศก ปีมแม พ่ขุนรามคํแหงหาใคร่ใจในใจแลใส่ลายสือไปนี้ ลายสือไทยนี้จีงมีเพื่อขุนผู้น้นนไว้ใส่ใจ ขุนพระรามคํแหงนั้นหากเปนท้าวเปนพรครูแก่ไทยทงงหลาย หากเปนครูอาจารย์ส่งงสอนไทยทงงหลาย ให้รู้บุญรู้ธรมมแท้แก่คนอนนมีในเมืองไทย ด้วยรู้ด้วยหลวกก ด้วยแกล้วด้วยหาญ ด้วยแคะด้วยแก่ง หาคนจกกเสมอมิได้ อาจปราบฝูงข้าเศีก มีเมืองกว้างซางหลาย ปราบเบื้องตวนนออก รอดสลลวงสองแควลํบาจายสคาเท้าฝ่งงของถึงวยงจนนวยงคำเปนที่แล้ว เบื้องหววนอน รอดคนทีพระบางแพรกสุพรณณภูมิราชบูรีเพชรบูรีศรีธรมมราชฝ่งงทะเลสมุทรเปนที่แล้ว เบื้องตวนนตก รอดเมืองฉอดเมือง (ชำรุด) นหงศาพดีสมุทรห้าเปนแดน เบื้องตีนนอน รอดเมืองแพล่เมืองม่านเมือง (ชำรุด) เมืองพลววพ้นฝ่งงของเมืองชวาเปนแดนแล้ว ปลูกเลี้ยงฝูงลูกบ้านลูกเมืองน้นน ชอบด้วยธรมมทุกคน.
กัมระเตญอัตศรีสุริยวงศรามะมหาธรรมิกราชาธิราช๑๒๖๙ศกกุล บระบาทกัมระเตญอัตหฤทัยไชยเชตชา...........................บระบาทกัมระเต ญอัตศรีธรรมราชนำเสนาพลยุหผอง อวิศรี...................
อภิเษกบระนาม บระบาทกัมระเตญอัตศรีสุริยวงษราม มหาธรรมราชาธิราช...... ..........................ปียังบราวินัยบระอภิธรรมโดยโลกาจารัยยะกฤตยะ ทรมาน........................พรหมณะตะปัสวีสมเด็จบพิตรชญาบัตเวทสาสตราคม ธรรมมันยายังผอง ทำเนประโชยติศาสตร คือคติตำราทิวาช...........................ติวรรษมาศ สุริยะฆราส จันทรฆราสเสด็จอากเตียงนุเสส บระปฤชญาตะโอฬารฤก วิปัสสะคุณานตะ ติควรโมก อวิติไกรยนุ ศักราชตะอธิกะเสด็จปดิตวิงตรล ควรระบิใจ ธนาส อากเตียงสรวัชญาธิกมาศ ทินวารนักษัตรนุสังเกษบ คุโดยกรมสิทธิ สมเด็จบพิตรอากตักอากลับ อากเล็ก ฉนำ คณะนา ตะคิปยะโดยรู้นุสิธิศักติบระกรมสบมาตราปรากฎศรียศกิติเอียด เละหะนุบรานะปี สานดากเลยเสด็จคงดำรงเสวยราชวิภวะติศรีสัชนาไลยสุโขไทยโนวฉนำ ๒๒ ลุ ตะ ๑๒๘๓ ศกฉลู สมเด็จบพิตรเปรอราชบัณฑิต เท่าอัญเชิญ มหาสามิสังฆราชตะมานศิลาเรียนจบ บระบิดกไตรย ตะสถิตยโนวลังกาทวีป ตะมานศิลาจาริย์รู้กษิณครบผอง เจรง อัมวินกร จันนะโมกลุตะมารักคันตรเทพเปรอศิลปีลำดับส้างบระกุฎีวิหาร กัมลง ไปรสวายตะมานโดยทิสปัจจิมสุกโขไทยเนะ ปราบปราม จักกัตเสจสิเน ถวายมะไทยบระไพสบทิศบรวิษณุกรรม กิตนิรมานกาละนาชะ.........มุนาสมเด็จบระมหาเถรานุเถระภิกษุสงฆผองโมกบระบาท กรมระเตญอัตเปรอลำดับสลาเลียชเทียนทูปบุษกลยพฤกษ์สิง ทช........................ ..................ถวายบูชาตราบมรค เปรออมาตย์มนตรีราชกุลผองเทาดล ทูลบูชาสักการะอำวิสรกโนตะโมก ลุเชีงเทินดลศรุก บานจันทร บานวารแรวก ลุสุโขไทยเนะ มวยวัดเทพเปรอปล กราสชำระบระราชมารคอำวีทวาร ตีปุระ เทาลุ ทวารที่ปัจจิม ดลตะไปรสวายนาสร้างกุฎีวิหารสถานสยงตัส นุวิดาน ตะวิจิตร์ จำเลงระแวก รัศมิยาทิตย์มวตบันลาย บัญชังกะชะวนิการำยวลรังยีตราบครบอันตราลกราลนุวัสตร สารพารังค์จำเลงคิดพุทธบาทจุตะธรณีสบอันเลอ ถวายบูชากิริยาผองเจริญเจต บวงอาวิตคณะนาถาปิออสเลยโทะนุเปรียบเมิล บระราชมารคโนะ ประไปรยวร สตะอรคะรูหาญผลู สวรรคเทพ อราธนา มหาสามิสงฆราช บวชบระวรษาออสไตรมาศกาลนุจุตบระวรษาถวายมหาทานฉลองประสำฤทธิสิทธิประลอง บระองค์พระพุทธกรมเตญอัตประดิษฐานทุกกัน ตลสรุกสุโขไทยเนะโดยบุรวสถาน พระมหาธาตุโนะ สดับธรรมสบไถงอำวีมวยเกตุลุบุรณมี คิดราชทรัพย์กฤษณาประทานมาศเชิง ๑๐ ปรักเชิง ๑๐ โอดาลาร ๑๐ สลา ๒ จีวรแพร ๔ บาตบิจุเขนย ขนล กันดลรุจโนะ ชักกระกิริยาทานบวรผอง ตะเทติโสตะอัยตะคณนาเอนกประการ กาลบุรณะ บระวรษาลุ อัสตมิโรจ พุทธวาระ บุรณพูสุฤกษ์นาลางค์ไถงโนะบระบาทกรมเตงอัตสรีสุริยวงษ์รามมหาธรรมราชา ธิราชกษมาทานศีลชะดาบสเวศบรจเนก บระสุวรรณประติมา ตะประ ดิษฐานเล ราชมณเฑียรนาเสด็จนมัสการบูชาสบไถง ไลหยเทพอัญเชิญมหาสามีเทพปวัสชาสามะโนะกาลนา นุปวัส สุศิละโนะ บระบาทกรมเตงอัตศรีสุรียวงษ์รามะมหาธรรมราชาธิราชเสด็จจรถวายเนเล็ก อัญชลีนมัสการ ประสุวรรณประดิมานุประปิตกไตรยดิประดับทุกเละ ประราชมณเฑียร นุมหาสามิ สงฆราชอธิสถานเราะหะนะนุผลบุนย์ ดิอัตตัวปวัสตะสาสนะประพุทธกรมเตงอัต สุวะเนอัดบวงตฤษณาจักรวัรติสมบัตติ อินทรสมบัตติ พรหมสมบัตติอัตกฤษณาสวรรค์เลงอัตอะจานะชา ประพุทธินำสัตว์ผอง ฉลองไตรภพเนะกุอธิสถานโระโนะไลยหเทพ โยกไตรสรณาคม กษณะโนะ ไผทกรมเนะ กะเกรีกสบทิศ อธิสถาน ปวัสไลหยะเทพทรงประจรตจุ อำวิสุวรรณ ประสาทบาทจารเทาลุตะประไปรสวายนา เสด็จประดิษฐานประบาทจุ ตธรณีดลประถวีเนะประกัมบัตวิทสบทิศโสตะกลนาจะโน... .....................เล ถนลเทาตล..................โมะตะชาอันทินเลยมารเสด็จถวายบระบารมีตะกาละโนะ บิมานมหาสวลยยรูวะโนะ คือ เสด็จเปรยประดิษฐานศิลาจาริกะเนะเลงตะชนะคณะผองกือ...... ............ไปรประไจยบุนย์บาปรอดถวายบุนย์ธรรม........................มา นบระบาทสบนักเลยนา ไผทโกรม เกรยรุวะนะ อีลูขะมิรุตมานอำเบบุนย์ธรรมผองมุนบวงเตลเยง ยลรุวะเนะ มวดเยงสดับ อนักโพลกำลองธรรมคุเนะอิลุบิยล ผลบุนย์ปรกฤตะตระเจียกควรบิชนะคณะผองปยายามตะกุศลบุนยะ สบอนักรืบาปผองบวงตะบิถวายเลย..............................ม มหาเถระไตรปิตกกะตะโมกอวีลังกาทวีป สิโทนสิทวลเตย ทักษิณาไปรสวาย ทุกประคาถาสรเสริญ บระยศกิตติผองนาเสด็จ ถวายบระผนวชคือเสร็จจาระศิลาทุกกัมลองพัทสิมานาไปรสวาย โดยทิศปัจจิมศุโขไทยเนะ
เรื่องความในอักษรเขมรที่จาฤกลงไว้ในเสาศิลาสี่เหลี่ยมโต ๕ กำสูงสองศอกคืบเศษนี้ เสาศิลานั้นประดิษฐานอยู่ณเมืองศุโขไทยศรีสัชนาไลย เปนเมืองหลวงฝ่ายเหนือ แต่เดิมพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวครั้งยังทรงพระผนวช เสด็จขึ้นไปประพาศณหัวเมืองฝ่ายเหนือ ได้รับเสาศิลาทั้งสองแท่งลงมายังกรุงเทพ ฯ แล้วโปรดให้ประชุมนักปราชญ์ราชบัณฑิตย์ แปลเปนภาษาไทยได้ความว่า ดังนี้
เมื่อครั้งมหาศักราช ๑๒๖๙ ศกกุน พระบาทสมเด็จพระกะมะระเด็งอัตศรีธรรมราช เปนพระมหาอุปราชอยู่เมืองศรีสัชชนาไลย เปนพระราชโอรสของพระบาทสมเด็จพระกะมะระเด็งอัตฤๅไทยไชยเชฐเมือง ศุโขไทย พระมหาอุปราชทราบว่าพระราชบิดาทรงพระประชวรหนัก พระองค์จึงยกพยุหแสนยากรเปนกระบวนทัพมา แต่ณวันขึ้นห้าค่ำเดือนแปดถึงเมืองศุโขไทยวันแรมค่ำหนึ่งเดือนแปด เสด็จพระราชดำเนินทัพเข้าประตูเมืองทิศพายัพปราบศัตรูหมู่ปัจจามิตร ประหารชีวิตรผู้คิดมิชอบเสร็จ เสด็จขึ้นเสวยราชสมบัติแทนพระราชบิดาที่สวรรคต มุขมนตรีชีพ่อพราหมณตั้งพระราชพิธีอภิเศก แล้วถวายพระนามว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้ากะมะระเด็งอัตศรีสุริยพงษรามมหาธรรมิกราชาธิราชพระองค์เสวยราชย์สืบพระวงษ์สนององค์พระบรมราชชนก ต่อมาแต่มหาศักราช ๑๒๗๖ ศกมะเมีย มีพระกระมลราชหฤไทยดังน้ำในมหาสมุทแลสาคร พระองค์ทรงพระกรุณาแก่ราษฎรยิ่งกว่าพระราชบุตร มนตรีแลประชาราษฎรจะเอาวิญญาณกะทรัพย์แลอวิญญาณกะทรัพย์มาถวายพระองค์ ๆ บมิได้รับ กลับแนะนำชี้แจงแสดงธรรมให้เอาไปทำการกุศลเกื้อหนุนในพระสาสนา ฝ่ายชาวเมืองก็มีศรัทธาเลื่อมใส พากันมานั่งฟังคำสั่งสอนของพระองค์ แลปราถนาจะเล่าเรียนวิปัสนา พระองค์ท่านก็ตั้งพระไทยสั่งสอนสรรพสัตว์ทั่วทุกคน ท่านมิได้ปราถนายินดีซึ่งอามิศคิดแต่จะแนะนำสัตว์ที่ต้องทุกข์ให้ได้ความศุขในปรโลก ถึงกาลในปัตยุ บันนั้น ถ้าราษฎรในขอบขันธเสมาบางพวกที่มีความผิดติดอยู่ในเวรจำจองต้องโทษราชทัณฑ์นั้น ก็ทรงพระกรุณาบริจาคพระราชทานทรัพย์ช่วยไถ่โทษแผ่นดินให้พ้นทุกข์แล้ว ก็โปรดให้ไปทำมาหากินตามภูมิ์ พระองค์เสด็จเถลิงราชสมบัติ รักษาไพร่ฟ้าประชาราษฎรด้วยพระมหากรุณาปรานีดังนี้ กิตติศัพท์กิตติคุณก็เปนที่เล่าลือพระเกียรติยศปรากฎขจรรบือไปในนานาประเทศน้อยใหญ่ทั่วทิศานุทิศชนทั้งปวงในด้าวแดนทุกทิศก็มีจิตรชื่นชมนิยมพระบารมีชักชวนกันมาพึ่งพระบรมโพธิสมภารบันดาลฝนตกต้องตามฤดู จนธัญญาหารแลพืชพรรณผลไม้บริบูรณ์ทั่วหน้า ประชาราษฎรเปนศุขสโมสรประชุมในเมืองนั้น ฝูงราษฎรมิได้เปนทาษทาษาหามิได้ เปนไทยพลเรือนทั้งสิ้นเปนศุขทั้งเมือง เหตุดังนั้นนามเมืองจึงปรากฎว่าเมืองศุโขไทย (คือไทยเปนศุข) กับหมู่ปรปักษปัจจามิตรก็ไม่คิดประทุษร้าย เกรงพระเดชานุภาพ ด้วยพระเกียรติยศเปนที่สรรเสริญทั่วประเทศ ครั้งนั้นมีพระโองการ สั่งให้มุขอำมาตย์สร้างพระราชคฤหเหมปราสาทนพสูรย์ (คือเก้ายอด) แลพระราชมณเฑียรสถานพระพิมานจัตุรมุข แล้วไปด้วยศิลาแลอิฐปูนให้เปนที่แก่นสารถาวร ประกอบขจิตรด้วยสรรพรัตนาเนกโสภาคย์พิจิตรเสร็จสมพระราชประสงค์ พระองค์นำบาตรเต็มไปด้วยมธุปายาศประเคนพระสงฆเถรานุเถรในพระมหาปราสาท พระสงฆ์ทำภัตรกิจเสร็จแล้ว ทรงอภิเศกสมณพราหมณาจารย์ตปศียติ สงฆ์ทั้งหลายเผดียงให้มาเล่าเรียนพระไตรปิฎกธรรม แลศึกษาซึ่งศิลปสาตรวิชาการต่าง ๆ ในบริเวณมหาปราสาทนั้น แลพระองค์ทรงทราบวิธีวันอัฐมี บุรณมีอามาวสีเพ็ญดับแลเดือนอาสาธสำหรับเข้าพรรษาแลอธิกมาศอธิกวารซึ่งจะมีมา แลปีเปนปรกติก็ดี พระองค์ทรงพระอนุสรคำนึ่งถึงฤดูกาลที่ไม่ถูกต้องตามลัทธิพระพุทธสาสนา จึงทรงทำตำราทวา ทศมาศเปนเดิม ไม่มีนักปราชญ์ประเทศใดจะเสมอพระองค์ได้ ครั้งหนึ่งมีรับสั่งให้ราชบุรุษย์ไปอาราธนาพระเจดีย์ แลพระมหาเจดีย์มาประดิษฐานในเมือง แล้วโปรดให้สร้างพระมหาธาตุรูปปรางใหญ่องค์หนึ่ง แล้วสร้างพระอารามในที่พระมหาธาตุนั้น พร้อมด้วยอุโบสถวิหารการเปรียญเสนาศนพระสงฆ์บริบูรณ์ แล้วหล่อพระพุทธปฏิมากรด้วยทองสัมฤทธิ์บริสุทธิ์เท่าพระองค์ท่านไว้เปนพระประธานในพระอุโบสถจึงพระราชทานนามอารามว่า สังฆาวาศอารามวิหาร ทุกวันนี้ชาวเหนือเรียกชื่อว่า (วัดสังกวาด) อธิบาย พระองค์มีพระราชประสงค์พระโพธิญาณในอนาคตกาลแลปราถนาเปนพระพุทธเจ้าเพื่อจะนำสัตว์ให้พ้นจากสงสารวัฏไปสู่พระนฤพานในอนาคตกาล แล้วทรงหล่อรูปพระศรีอาริย์พระองค์หนึ่ง ประดิษฐานไว้ในพระวิหารคตทิศใต้ในอารามครั้งหนึ่งตรัสสั่งนายศิลปีนายช่างให้หล่อรูปพระนเรศร พระมเหศวร พระวิศณุกรรม รูปพระสุเมธวรดาบศ พระศรีอาริย์ ทั้งห้ารูปนี้ประดิษฐานไว้ในหอเทวาไลยมหาเกษตรพิมาน ไว้เปนที่นิพัทธบูชา ณตำบลป่ามะม่วง พระองค์ทรงเล่าเรียนพระพุทธวจนะไตรปิฎกธรรมชำนิชำนาญ พระสูตรพระวินัยพระอภิธรรม โดยโลกาจารย์ทรงทรมาน พระองค์สั่งสอนยะติพราหมณ์ตปศวี ทรงพระราชบัญญัติคัมภีร์สาตราคม เปนประถมธรรมเนียม ทั้งเนปรไชยาคิราธารคือคติตำราทินปาฏิบทมาศ ศวไรยคราธจันทรคราธยังเสร็จ พระองค์ทรงพระปรีชาโอฬาริกวิรคุณานุคุณ ไม่มีผู้ใดในสยามประเทศจะเสมอพระองค์ พระองค์อาจเลือกสรรพิจารณาให้ทราบถนัดแน่ในอธิกมาศทินะปาระนักษัตรสังเกดฤดูโดยกรรมประสิทธิ์ สมเด็จพระบรมบพิตรอาจจะถอนจะลบยกเปนปีเดือนตามศิลป คณนาอนุสิทธิศักดิ์พระคัมภีร์ทุกมาตรมิได้เคลื่อนคลาศเลย เสด็จเสวยราชสมบัติในกรุงศรีสัชชนาไลยศุโขไทยราชธานีได้ ๒๒ ปี ลุมหาศักราช ๑๒๘๓ ศกฉลู สมเด็จพระบรมบพิตร ตรัสใช้บัณฑิตย์ไปอาราธนาพระมหาสามิสังฆราชอันกอบด้วยศีลาจริยานุวัตรทรงพระไตรปิฎกจบ มีศิลปสาตรรอบรู้กระบิลตำหรับฉบับโบราณาจารย์ครบทุกประการอันประเสริฐ ซึ่งสถิตย์อยู่นครจันทรเขตร ในประเทศเกาะลังกาทวีปสิงหฬภาษา มาสู่กรุงศรีสัชชนาไลย พระองค์จึงมีรับสั่งให้ศิลปีนายช่าง ปลูกกุฎีวิหารระหว่างป่ามะม่วงอันมีในทิศประจิมเมืองศุโขไทย นายช่างได้ทำที่ราบคาบปราบภูมิภาคเสมอแล้วเททรายเกลี่ยตามที่ตามทาง ราวกับพระวิศณุกรรมมานฤมิตรก็ปานกัน เมื่อได้สมเด็จพระสังฆราชผู้เปนมหาเถรกับพระภิกษุสงฆ์หลายองค์มาแต่ลังกาทวีปนั้น พระองค์ก็รับสั่งใช้ให้อำมาตย์มุขมนตรีผู้ใหญ่ผู้น้อย แลราชตระกูลทั้งหลายแต่ล้วนเปนชาย นำเอาดอกไม้ธูปเทียนหมากเข้าตอกธงต่าง ๆ ไปรับ ทำสักการบูชาตลอดชลมารคสถลมารค ตั้งแต่เมืองท่าเรือทเลมาทางบกแต่เมืองเชียงทอง เมืองจันทร เมืองพราน เมืองวาน ตลอดถึงเมืองศุโขไทย ครั้งนั้นพระองค์รับสั่งให้อำมาตย์นักการ กวาดพระราชมรรคาสถลมารค ตกแต่งพระทวารทิศบูรพไปจนพระทวารทิศประจิมต่อป่ามะม่วง ซึ่งปลูกกุฎีวิหารมโหฬารเกษมไว้รับพระสังฆราชนั้น ครั้งนั้นพระองค์ทรงบริจาคพระราชทรัพย์จะนับมิได้ ประดับประดาราชมรรคาเปนที่เกษมสำราญไพบูลย์เสร็จแล้ว จึงอาราธนาพระมหาสามิสังฆราชจำพรรษาสิ้นไตรมาศ ครั้นออกพรรษาแล้วพระองค์ทรงตั้ง มหะกรรมการฉลองพระพุทธรูปสัมฤทธิ์ที่หล่อเท่ากับองค์นั้น ทรงประดิษฐานไว้กลางเมืองศุโขไทยโดยบุรพทิศด้านพระมหาธาตุนั้น พระองค์ทรงฟังพระธรรมเทศนาทุกวัน ตั้งแต่วันขึ้นค่ำ ๑ ถึง ๑๕ ค่ำ คิดพระราชทรัพย์ที่บริจาคถวายบูชาธรรมวันหนึ่งทองคำชั่งสิบตำลึงเงินชั่งสิบตำลึง อุฬารภัณฑ์เครื่องราชูประโภคต่าง ๆ อย่างละสิบสลาจีวรเกศหมากประจำกัณฑ์สี่บาทเงิน แลเครื่องกระยาหารไทยทานทั้งหลายนานาอเนกประการ เมื่อออกพรรษาลุอัฐมีพุฒวาร ปุนัพพสุฤกษ์ณค่ำวันนั้นพระองค์สมาทานศีลเปนดาบศ บวชเฉภาะเนตรพระสุจณปฏิมากรอันประดิษฐานบนพระมณเฑียร ซึ่งเสด็จทำสักการบูชาเปนเนืองนิตยแล้วจึงอาราธนาพระมหาสามิสังฆราชแลภิกษุสงฆ์เถรานุเถรทั้งปวง ขึ้นบนเหมปราสาทราชมณเฑียร พระองค์ละราชสมบัติออกบรรพชาเปนสามเณร เมื่อจะขอศีลนั้นพระองค์เสด็จยืนขึ้นยกพระหัดถ์อัญชลีนมัสการพระพุทธสุจณปฏิมากรแลพระไตรปิฎกกับพระเถรานุเถร แล้วทรงตั้งสัตยาธิษฐานว่าเดชะกุศลแต่หนหลังแลผลบุญที่อาตมบรรพชาอุปสมบทต่อพระบวรพุทธสาสนาคราวนี้ อาตมไม่ ปราถนาสมบัติอินทร์พรหม แลจักรพรรดิสมบัติหามิได้ ปราถนาเปนองค์พระพุทธเจ้านำสัตว์ข้ามไตรภพนี้เทอญ
อธิษฐานดังนี้แล้วจึงรับสรณาคมต่อพระอุปัชฌาย์ขณะนั้นแผ่นดินไหวทั่วทุกทิศเมืองศุโขไทย ครั้นทรงผนวชแล้วเสด็จลงจากพระมหาสุวรรณเหมปราสาททรงไม้เท้าจรดจรดลด้วยพระบาทเสด็จพระราชดำเนินไปป่ามะม่วง ขณะประดิษฐานฝ่าพระบาทลงยังพื้นธรณี ปถพีก็หวั่นไหวใหญ่ยิ่งทั่วทุกทิศ ทินสาธเข้าพรรษาวันนั้น จึงเสด็จออกเสวยพระโชรศ ขณะนั้นไม่ควรเลยสรรพไม่เสบยเสพยนานาอากาศดาษสุริยเมฆา จันทร์ปราบต์กับดาราฤกษ์ทั้งปวงยิ่งกว่าทุกวันด้วยฉะนั้น จึงเสด็จบรรพชาเปนภิกษุในระหว่างพัทธสิมานั้น ขณะนั้นนาคราชหนึ่งอยู่โดยบุรพทิศเมืองศุโขไทยนั้น ยกพังพานขึ้นสูงพ้นคน แปรตาไปเฉภาะป่ามะม่วงนั้น เห็นรอยผุดพลุ่งกลางอากาศลงต่อแผ่นดิน อนึ่งเวลานั้นได้ยินเสียงระฆังดนตรีดุริยางค์ไพเราะใกล้โสดของชนเปนอันมาก จะพรรณานับมิได้ แต่บรรดามหา ชนที่มาสโมสรสันนิบาตในสถานที่นั้น ย่อมเห็นการอัศจรรย์ประจักษ์ทุกคน เหตุด้วยเสด็จออกทรงบำเพ็ญพระบารมี เมื่อทำอัษฎางคิกศีล เมื่อฤดูคิมหันต์ไม่มีฝน ด้วยอำนาจศีลและความอธิษฐานพระบารมีด้วย ปถวีก็ประวัติกัมปนาทหวาดหวั่นไหว เทพธารา วิรุณหกก็ตกลงมาในฤดูแล้ว แสดงอัศจรรย์สรรเสริญในการสร้างพระบารมี นักปราชญ์ราชบัณฑิตย์จึงจดหมายโดยวิจิตรจาฤกลงไว้ให้ถ้วนถี่ ในเสาศิลานี้เพื่อจะให้เปนพระเกียรติยศปรากฎต่อไปภายภาคหน้า ลำดับนั้นบรรดามนตรีอำมาตย์โหราราชบัณฑิตย์วิทยาจารย์ เศรฐีมหาศาลราชประยุรวงษานุวงษ์จำนงจิตรพร้อมกันประชุมเชิญพระองค์ให้ลาผนวช สมเด็จพระบรมบพิตรตรัสให้ประชุมนุมพระสงฆ์ เถรานุเถรทั้งปวง ปฤกษาพร้อมกับพระราชประยุรวงษานุวงษ์ แลเสวกามาตย์ ในสันถาคารสถานชื่อสันทติศาลา เห็นพร้อมยอมแล้ว พระองค์ทรงพระกรุณาแก่สรรพสัตว์บรรพชิตเพื่อจะให้รู้ธรรมเนียมลาผนวช แล้วพระองค์ก็ออกพระโอฐเปนพระคาถาเปล่งพระวาจาลาผนวช ผลัดผ้ากาสาวพัตรทั้งปวงแล้ว พระองค์ก็ทรงเครื่องราชกกุธภัณฑ์อนันตราโชประโภคสำหรับกระษัตร เสวกามาตย์ราชกระวีมนตรีทั้งหลายตั้งการอภิเศกอิกครั้งหนึ่ง แล้วถวายพระนามใหม่ว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้ากะมะระเดงอัตศรีมหาธรรมิกราชาธิราชเจ้าแผ่นดินกรุงศรีสัชชนาไลยศุโขไทยครั้งนั้นสาธุชนทั้งหลายบรรดาที่มีจิตรเลื่อมใสศรัทธาต่อทางธรรม ก็มาวิงวอนให้พระองค์ท่านช่วยแนะนำสั่งสอนในทางธรรมที่จะเปนคุณเปนประโยชน์ในอนาคตกาล ภายหลังพระมหาสามิสังฆราช ถวายพระนามเพิ่มเข้าอิกว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้ากะมะระเดงอัตศรีตรีภพธรณีชิตสุริยโชติมหาธรรมิกราชาธิราชเจ้าศุโขไทย ในกาลนั้นพระองค์ทรงระลึกถึงพระเชษฐาเมืองสัชชนาไลยจะเสด็จนำพยุหพลไป ครั้งนั้นราษฎรเมืองศุโขไทยสยบแสยงเสียใจด้วยพระองค์จากพระนคร เมื่อราษฎรเปนดังนั้นท่านจึงอัญเชิญพระพุทธรูปทองคำมาแต่เมืองจัทรเขตร มาประดิษฐานไว้ในเมืองศุโข ไทยสนองพระองค์พระชนก ถวายพระนามพระพุทธรูปทองคำนั้นว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้ากะมะระเดงอัตเลไทย ผู้เปนพระบรมราชชนกอภิเศกให้เปนอธิบดีอยู่ณเมืองศุโขไทย มอบเวนราชสมบัติแลราชการทั้งปวงให้อำนาจทำนุบำรุงราษฎร แล้วพระองค์ท่านเสด็จดำเนินพลไปปราบปรามเมืองหนึ่ง ชื่อศรีจุธามลราชมหานครตั้งอยู่ทิศพายัพเมืองศรีสัชชนาไลย เสด็จทอดพระเนตรตามระยะสถลมารคไป เห็นว่าทางลำบากยากแก่ราษฎรไปมาค้าขาย จึงทรงพระกรุณาโปรดให้รี้พลขุดคลองทำถนนหนทางหลวง ตั้งแต่เมืองศุโขไทยมาจนตลอดถึงเมืองศรีสัชชนาไลย แลเมืองน้อยเมืองใหญ่ ทำทางน้ำทางบกแวะเวียนไปตามหว่างทางใหญ่ เปนการบุญสนองคุณพระราชบิดา แล้วทรงพระกรุณาตั้งขุนด่านหมื่นด่าน คุมไพร่พิทักษ์รักษาอย่าให้คนต่างด้าวชาวต่างแดนหลบหนีข้ามเขตรแดนไปได้ แลอย่าให้เปนทางเปลี่ยว มีโจรผู้ร้ายมาทำอันตรายแก่ราษฎรที่ไปมาค้าขาย เหตุการต่าง ๆ ที่อัศจรรย์ ก็ให้จดหมายจาฤกลงไว้ในเสาศิลา เพื่อให้คนภายหลังรู้แจ้งประจักษ์พระบารมีแลพระเกียรติยศ ของพระบาทสมเด็จพระเจ้ากะมะระเดงอัตศรีตรีภพธรณีชิตสุริยโชติ์มหาธรรมิกราชาธิราชเจ้าแผ่นดินเมืองศุโขไทย หนึ่งเราท่านทั้งหลายไม่เคยเห็นการประจักษ์อัศจรรย์ดังนั้น ครั้นมายลภาพเห็นแล้วต่อหูต่อตาคนทั้งบ้านทั้งเมือง
อนึ่งพระสังฆราชมหาเถรเปนผู้ทรงพระไตรปิฎกมาแต่ลังกาทวีปสถิตย์อยู่พระสีโทลโดยทักษิณป่ามะม่วง ไว้คำสรรเสริญพระเกียรติยศซึ่งเสด็จทรงผนวชบำเพญพระบารมีนั้น ได้เห็นอัศจรรย์หลายประการจึงจดหมายเหตุจาฤกลงไว้ในเสาศิลาในระหว่างพัทธสิมาณป่ามะม่วงโดยประจิมทิศเมืองศุโขไทยนี้
เรื่องความในหนังสือเขมรซึ่งจาฤกอยู่ที่เสาศิลานั้นสิ้นเนื้อความแต่เท่านี้
คำจาฤกนี้ได้คัดมาจากตัวจำลองที่ในหอพระสมุดวชิรญาณ แต่แผ่นศิลานั้นกระเทาะเสียบ้างแล้ว อ่านไม่ได้ความ จึงได้ .ล. ไว้ แผ่นศิลานี้จาฤกในสมัยเดียวกับหลักที่ ๒ มีความดังนี้
ศักราช ๑๒๓๙ ปีระกา เดือนแปด ออกห้าค่ำ วันศุกรหนไท ถัดเราปู .ล. สกุณินักสัดตว เมื่อยามอนนสถาปนาน้นนเปนหกค่ำแล้ พรญาฦไทยราช ผู้เปนลูกพรญาเลือไทย เปนหลานพรญารามราช เมื่อได้เสวยราชในเมืองศรีสัชนาไลยศุโขไทย ได้ราชาภิเศกอนนฝูงท้าวพรญาท้งงหลายอนนมิศหายอนนมีในสี่ทิศนี้แต่งกรยาตงวายของฝางหมากมาลามาไหว้บนนยดดยญอภิเศกเปนท้าวเปนพรญา จึงขึ้นชื่อ ศรีสุริยพรมหาธรมมราชาธิราช หากเอาพรศรีรัตนมหาธาตุอันนี้มาสถาปนาในเมืองนครปุนี้ปีน้นน พระมหาธาตุอนนนี้ใช่ธาตุอนนสามาน คือพระธาตุแท้จริงแล้ เอาลุกแต่ลงกาทวีปพู้นมาดาย เอาทั้งพืชน์พระศรีมหาโพธิอันพระพุทธเจ้าเราเสด็จอยู่ใต้ต้นแล .ล. หลขุนมาราธิราชได้ปราบแก่สรรเพชญเดญญาณเปนพระพุทธมาปลูกเบื้องหลังพระมหาธาตุนี้ ผิผู้ได้ไหว้นบคทำบูชาพระศรีรัตนมหาธาตุแลพระศรีมหาโพธิอินี้ อาไสมีผลยานิสงสพร่ำไส คือดงงได้นบองค์พระเปนเจ้าบ้างแล้ ความดังนี้ เราบมีหากถลายคำพระพุทธเจ้า เราหารงงบอกไว้เอง ไสมเมื่อพระเปนเจ้าได้เปนพระพุทธอนนฉนี้ พชนมายุพิธีเราคนยังในเอย .ล. แต่เมื่อน้นน .ล. มาถึงบดดนี้ อาไสชนเราคนคลาจากร้อยนี้แล บดดนี้ถอยปีลงไปแล ยังแต่สิบเก้าปี .ล. มีคนถามว่า นี่แต่คลาร้อยปีน้นน แลยงงคงแต่เก้าสิบเท้น้นน ได้คี่ปีแลสิ้น ให้แก้ว่าดังนี้ เมื่อปีน้นน พรญามหาธรมมราชเอาพระธาตุนี้ ชนคนถอยจากปีน้นนได้ร้อยสามสิบเก้าปี แลอนนนี้ ฉถอยน้นนอาไสในปีโถะแต่ปีน้นนมา แลฝูงเจ้าขุนพราหมณเสรสถีถอยจากเปนมลากเปนดีเขาแต่น้นนแล้
ญงงฝูงรู้ษาลวกกโหรทายอยาอยูกกถอยแต่น้นนแล้ .ล. อย่าเลย ผิมีคนถามดังนี้ โสตแดวน้นน พระเจ้าเราได้เปนพระพุทธในใต้ต้นพระศรีมหาโพธิมาเถิงวนนสถาปนาพระศรีรตนธาตุนี้ไว้ .ล. ให้แก้ว่าดงงนี้ ผิจกกนบบด้วยปี ได้พันเก้าร้อยสี่สิบแปดปีน้นน พระได้เปนพระพุทธน้นนในปีวอก ผิจกกนบบด้วยเดือน ได้ยี่สิบหมื่นสี่พนนหกสิบเดือน เดือนอันพระได้เปนพุทธน้นนในเดือนหกบุรณมี ผิจกกนบบด้วยวนน ได้เจดแสนหมื่นสี่ร้อยหกสิบแปดวนน พระได้เปนพระพุทธน้นนในวนนพุทธ วนนบานไท วนนเตาญิ ผิมีคนถามสาสนาพระเปนเจ้ายงงเท่าใดจกกสิ้นอนน ให้แก้ว่าดงงนี้ แต่ปีอนนสถาปนาพระศรีรตนธาตุนี้เมื่อหน้าได้สามพนนเก้าปี จึงจกกสิ้นสาสนาพระพุทธเจ้า อนนอนึ่งโสด นบบแต่ปีสถาปนาพระมหาธาตุนี้ไป .ล. เก้าสิบเก้าปีเถิงในปีกุร อนนว่าพระปิฎกไตรนี้จกกหาย .ล. จกกรู้แท้แลมิได้เลย ญงงมีคนรู้คนนลเลกละน้อยใสธรมมแท้สาสนา อนนเปนต้นว่าพระมหาชาติ์หาคนสวดแลมิได้เลย ธรมมชาฎกอนนอื่นไส้มีต้นหาปลายมิได้ มีปลายหาต้นมิได้เลย ตนวกพระอภิธรมมไส้ พระปัฏฐานแลพระยมกจะหายเมื่อน้นนแล .ล. ได้พนนปีโสด ฝูงภิษุสงอนนจำศีลคงสิกษาบทสิอนนญงงมีสิกษาบทสิอนนหนักหนาหามิได้เลย
แต่น้นนเมื่อหน้าได้พนนปีโสด อนนว่าฝูงชีจกกทรงผ้าจีพรหามิได้เลย เท่าญงงนี้ผ้าเหลืองน้อยหนึ่งเนบในหูแลรู้จกกสาสนาพระเปนเจ้าดาย แต่น้นนเมื่อน่าได้พนนปีโสด อนนว่ารู้จกกผ้าจีพรจกกรู้จกกสรมณน่อยหนึ่งหามิได้เลย ถ้าพระเปนเจ้าที่นี่ก็ดีแห่งคนก็ดียงง .ล. เมื่อปีอนนจากสิ้นสาสนาพระพุทธเปนเจ้า .ล. เดือนหกบุรณมี .ล. สารวนน .ล. ไพสาข .ล. ถึงเมื่ออนนดังน้นนแล้ พระธาตุทั้งหลายอันมีในแผ่นดินนี้ก็ดี ในเทพโลกก็ดี ในนาคโลกก็ดี ให้ไปกลางหาวแลไปผชีกนนในลงกาทวีปเข้าอยู่ในคลองเตนมาสิดพระสถูปแล้ว จึงโหะไปอยู่ในต้นพระศรีมหาโพธิ ที่พระพุทธิเปนเจ้าตรศศแก่สรรเพชญเดชญาณ เปนพระพุทธเมื่อก่อนอนนจึงจกกดาลไฟไหม้พระธาตุทงงอนนสิ้น แลเปลวพุ่งขึ้นคุงพรหมโลก สาสนาพระพุทธจกกสิ้นในวนนดงงกล่าวน้นนแล้ แต่น้นนเมื่อหน้า ฝูงคนอนนจะได้รู้บุนยธรมมหามิได้เลย ญ่อมกะทำบาปกรมมแลจกกเอาตนไปเกิดในนรกไส้ .ล. ฝูงสารสดบุรุษท้งงหลายจงเร่งทำบุนยธรมมในสาสนาพระพุทธเมื่อญงง .ล. ช่ววเราบัดนี้มีบุนยหนักหนา จึงจะได้มาเกิดทนนสาสนาพระเปนเจ้าไส้ จงทงงหลายหมั่นกะทำบูชาพระสถูปเจดีย์พระศรีมหาโพธิอนนเสมอต้งงต้นพระเจ้าเรา ผิผู้ใดได้ .ล. ด้วยใจ สรัทธาดงงอนนชีจกกปราถนาไปเกิดในเมืองฟ้า พระศรีอริยไมตรีลงมาเปนพระพุทธยิยมาเกิดในเมืองดินนี้ คาบดยวดได้ตาย ผิมีคนถามดงงนี้โสด ดงงรืแล ไปรู้รบบบปีเดือนวนนคืนอนนถอยเข้า ดงงอนนผู้ใดหารงงพิจารณาสังขยาครูดู แลรู้แท้ดงงอนนสิ้นให้ทนจำดังนี้ ผู้ครูสังขยาพิจารณาดูอนนคีต้นพรญาศรีสุริยพระมหาธรมมราชาธิราช แลพรญามหาธรมมราชนั้นยังมีคุณอนนรู้ดงงรืบ้าง อนนให้ขานว่าดังนี้ พรญาธรมมราชน้นนคงเบญจศีล
